آیین رونمایی از کتاب «تاریخچه شیخ‌الاسلامی» نوشته مرحوم عادل مولائی (از ایران) و آنار اسکندراف (از آذربایجان)، در محل سالن اجتماعات هتل فرمونت باکو، برگزار شد.
به نقل از پایگاه اطلاع‌رسانی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، در این مراسم که از سوی کمیته امور دینی جمهوری آذربایجان و با همکاری اداره مسلمانان قفقاز برگزار و توسط واصیم محمدعلی‌اف، رییس دانشکده الهیات دانشگاه دولتی باکو مدیریت شد، جمع زیادی از مسئولین اجرایی جمهوری آذربایجان، اساتید دانشگاه، علمای دینی، سفرا و نمایندگان سفارتخانه‌های متعدد از جمله سید ابراهیم ابراهیمی‌نائید، رایزن فرهنگی کشورمان در باکو، حضور داشتند.
نقش شیخ‌الاسلام در ترویج دین در زمان كمونیسم شوروی
شیخ‌الاسلام الله‌شکور پاشازاده، رئیس اداره مسلمانان قفقاز در آغاز این مراسم از مرحوم حجت‌الاسلام عادل مولائی، از محققین و نویسندگان کشورمان و نیز حجت‌الاسلام‌والمسلمین اجاق‌نژاد، نماینده ولی فقیه در آذربایجان برای جمع‌آوری اطلاعات کتاب «تاریخچه شیخ‌الاسلامی» تقدیر و تشکر کرد.
وی سپس گفت: شیخ‌الاسلام‌ها خدمات و تأثیرات زیادی از زمان حکومت افشاریان در آذربایجان داشتند و شیخ‌الاسلام‌های قبل از من نیز انسان‌های وارسته و خادمی بودند که آذربایجان از وجود آنها بهره‌مند شده است. من نیز از زمان شوروی سابق، شیخ‌الاسلام آذربایجان هستم و امروز هم در این مسئولیت انجام وظیفه می‌کنم.
در ادامه عاکیف علیزاده، رئیس آکادمی ملی علوم آذربایجان که از نوادگان شیخ‌الاسلام آخوند جواداوغلی علیزاده، اولین شیخ‌الاسلام آذربایجان است، به ایراد سخنرانی پرداخت.
وی ضمن سنگین توصیف‌كردن مسئولیت شیخ‌الاسلامی، گفت: خادمان دینی نقش اساسی در آرامش جامعه دارند و حفظ و حراست از ارزش‌های دینی از مسئولیت‌های بزرگ شیخ‌الاسلام‌ها بوده و هست.
وی گفت: اسلام موجب گسترش معارف در جوامع شد و قرآن نیز با «اقرأ» (بخوان) شروع می‌شود و همین اهمیت علم و دانش در اسلام را بیان می‌کند.
شیخ‌الاسلام‌ها؛ منادیان و مبلغین دین
رییس آکادمی ملی علوم آذربایجان افزود: دین، اساسی‌ترین منبع و عامل نگرش انسان به جهان است و امروز شاهد هستیم که گفت‌وگوی بین ادیان و مذاهب رو به رشد و گسترش است و شیخ‌الاسلام‌ها همواره منادیان و مبلغین دین در جوامع بودند و امروز هم این نقش را دارند.
سیستم شیخ‌الاسلامی حتی در دوران کمونیسم که با دین به طور علنی مخالفت می‌شد، از دین و باورهای دینی حراست کرد و امروز هم الله‌شکور پاشازاده در حفظ و حراست از اعتقادات دینی تلاش می‌کند و در صدد ایجاد و تحکیم صلح و آرامش و دوستی بین ادیان و مذاهب است.
مبارز قربانلی، رئیس کمیته امور دینی آذربایجان نیز در این مراسم با بیان اینکه کتاب «تاریخچه شیخ‌الاسلامی» منبع خوبی برای شناخت تبلیغ دین و آموزش معارف دینی در تاریخ است، گفت: داره مسلمانان قفقاز تاکنون کتاب‌های زیادی در مورد روابط دین و دولت به چاپ رسانده و منتشر کرده است که جای تقدیر و تشکر دارد.
در ایران اطلاعات دینی بسیاری دریافت كردم
وی در ادامه سخنانش به اهمیت کتاب در نشر معارف دینی پرداخت و اظهار کرد: در سفر به جمهوری اسلامی ایران به من کتاب‌هایی اهدا شد که بسار مفید بودند و در خصوص تاریخ دین اطلاعات خوبی در اختیار من قرار داد و با همکاری رایزنی فرهنگی ایران در باکو برخی از آنها را ترجمه و چاپ کردیم.
رئیس کمیته امور دینی آذربایجان افزود: کتاب «تاریخچه شیخ‌الاسلامی» را خواندم و متوجه شدم که کتاب فقط مربوط به شیخ‌الاسلام ما و زمان شوروی سابق و بعد از آن نیست؛ بلکه سیستم و اداره شیخ‌الاسلامی در طول تاریخ دارای اهمیت بوده و به ویژه این سیستم در زمان صفویه بسیار پررنگ بوده است.
مبارز قربانلی با بیان اینکه ما تلاش می‌کنیم مناسبات دین و دولت در چارچوب قانون برنامه‌ریزی شود و در عین حال برای حفظ ارزش‌های دینی و شناخت تاریخ دینمان کوشش می‌کنیم، از مرحوم عادل مولائی برای تألیف این کتاب قدردانی کرد.
شیخ‌الاسلام و تنظیم روابط دین و دولت
سخنران بعدی این مراسم فتاح حیدراف، نماینده مجلس و رئیس انجمن ریش‌سفیدان آذربایجان بود که با اشاره به نقش مؤثر شیخ‌الاسلام الله‌شکور پاشازاده در اتفاقات معاصر جمهوری آذربایجان و اعتماد حیدر علی‌اف و مشورت‌های دینی شیخ به ایشان حتی در زمان خفقان شوروی سابق، به حضور شیخ‌الاسلام در کنار رئیس‌جمهور پس از استقلال آذربایجان پرداخت و گفت: الله‌شکور پاشازاده هم در زمان حیدر علی‌اف و هم اکنون در دولت فعلی در تنظیم روابط بین دین و دولت نقش مؤثری ایفا می‌کند.
آبیل محرم‌اف، رئیس دانشگاه دولتی باکو نیز که از سخنرانان مراسم بود با نگاهی گذرا به تاریخ دین در آذربایجان و تاریخچه هزار و سیصد ساله شیخ‌الاسلامی در جهان گفت: پس از انعقاد معاهده‌های گلستان و ترکمنچای، سیستم شیخ‌الاسلامی به صورت تشکیلاتی اداره شده و تا به امروز ادامه داشته است.
رئیس دانشگاه دولتی باکو در ادامه سخنان خود ضمن تقدیر از زحمات ارزشمند مرحوم حجت‌الاسلام عادل مولائی برای تألیف این کتاب که تاریخ شیخ‌الاسلامی از ۱۸۲۳ میلادی تاکنون را به خوبی مورد تحقیق قرار داده است، به خدمات شیخ‌الاسلام‌های پیشین آذربایجان اشاره کرد و گفت: شیخ‌الاسلام ملاآقا علیزاده در تأسیس دانشگاه دولتی باکو نقش بسیار مهمی داشته و امروز هم که الله‌شکور پاشازاده از ۳۶ سال پیش شیخ‌الاسلامی کشورمان را به عهده دارد، منشأ آثار مثبتی در دفاع از حقوق مردم است.
كمك اروپاییان به خشونت دینی
یعقوب محموداف، نماینده مجلس و رئیس انستیتو تاریخ آکادمی ملی علوم آذربایجان ابتدا از محققین و مؤلفین کتاب تشکر کرد و پس از آن گفت: اسلام به عنوان آخرین دین آسمانی، درس اخلاق و مهر و محبت به همه انسان‌ها به ارمغان آورده است؛ ولی متأسفانه امروز شاهد هستیم که برخی دین مبین اسلام را تحریف کرده و آن را دین خشونت و کشت و کشتار معرفی می‌کنند و بعضی از کشورهای اروپایی نیز به آنها کمک می‌کنند.
وی همچنین گفت: حکومت کمونیستی شوروی سابق در طول هفتاد سال تلاش کرد تا در آذربایجان دین را از بین ببرد و خیلی‌ها هم تلاش کردند بین شیعه و سنی اختلاف بیندازند و از این طریق به اهدافشان که تضعیف دین بود برسند؛ ولی نتوانستند.
محموداف در ادامه بیان کرد: شیخ‌الاسلامی همیشه در آذربایجان به دین کمک کرده است و امروز هم شیخ‌الاسلام حامی دین و حکومت است. شیخ‌الاسلام‌های پیشین از جمله پیش‌نماززاده و آخوند ملاآقا علیزاده هم همیشه در کنار مردم بودند و بین شیعه و سنی آشتی برقرار کردند و امروز هم شیخ‌الاسلام برای تعیین زمان دقیق اذان و رؤیت هلال ماه و انجام امور دینی خدمات زیادی انجام داده است.
بیان گزیده تاریخ شیخ‌الاسلامی
سخنران بعدی ابراهیم مولائی، برادر مرحوم حجت‌الاسلام عادل مولائی بود. وی کتاب «تاریخچه شیخ‌الاسلامی» را منحصر به فرد خواند که برای اولین بار در این موضوع به چاپ رسیده است.
حجت‌الاسلام عادل مولائی با اشاره به اینکه شیخ‌الاسلامی بیش از یکهزار سال سابقه دارد، گفت: این سابقه را می‌شود به دو پانصد سال تقسیم کرد که در پانصد سال اول شیخ‌الاسلام‌ها بر اساس علم و فضیلت انتخاب می‌شدند؛ مانند ابونصر قاضی و محمد بن محمد بغدادی مشهور به شیخ مفید، ولی در پانصد سال دوم شیخ‌الاسلام‌ها توسط سلاطین و امرا انتخاب می‌شدند و در کنار معیار علم، قدرت سیاسی هم به آنان اعطا می‌شد. مثلاً، خواجه نصیرالدین طوسی در بین مغول‌ها به قدری نفوذ کرد که امرای آنها حتی بدون مشورت ایشان به سفر هم نمی‌رفتند.
مولائی در ادامه سخنانش گفت: شیخ‌الاسلامی در حکومت عثمانی رسمیت یافت و اولین شیخ‌الاسلام شیعه‌ها در دوران صفویه انتخاب شد. از قرن پانزدهم که شیوخ توسط امرا و سلاطین انتخاب شدند، اختیارات و قدرت بیشتری پیدا کردند تا بیشتر بتوانند به دین خدمت کنند. شیخ بهائی که در زمره شیخ‌الاسلام‌ها بود چندین بار به قفقاز که تحت حکومت صفویان بود سفر کرده و مسجد شاه عباس در شهر گنجه نیز توسط شیخ بهائی ساخته شده است. در آن زمان شیخ‌های قفقاز را امرا و حاکمان انتخاب می‌کردند و در هر قصبه‌ای هم قاضی نصب می‌کردند.
وی در بخش دیگری از سخنانش با بیان اینکه آخوند احمد حسین‌زاده، به عنوان اولین شیخ‌الاسلام شناخته شده است و از سال۱۹۸۰ میلادی هم الله‌شکور پاشازاده انتخاب شده و به مردم قفقاز خدمت می‌کند، به کتاب تألیفی برادر خود پرداخت و گفت: در این کتاب هفتاد و دو منبع موثق مورد استفاده قرار گرفته و صدها سند در کتابخانه‌های مجلس شورای اسلامی و آستان قدس رضوی مورد بررسی و تحقیق قرار گرفته و خیلی از اسناد بررسی شده در کتاب درج نشده‌اند.
آخرین سخنران مراسم آنار اسکندراف بود که در جمع‌آوری اطلاعات و تألیف کتاب به مرحوم مولائی کمک کرده است. او در مورد هدف از تحقیقات انجام شده گفت: ابتدا قرار بود در اداره مسلمانان قفقاز و مسجد تازه پیر باکو، صرفاً در مورد شیخ‌الاسلام فعلی تحقیقاتی انجام شود که به مطالعات بسط و گسترش داده شد و به وضعیت کنونی درآمد.
وی افزود: شیخ‌الاسلام‌های آذربایجان در کنار بسط علم و معرفت دینی، در تحکیم دولت‌ها نیز نقش ایفا کرده‌اند.
