سند مربوط به صلحبانان روسی قره‌باغ که باکو امضا نکرده چیست؟

این نهاد اعلام کرد: دولت ارمنستان سندی را با عنوان «اختیار اجرای عملیات حفظ صلح در منطقه درگیری قره‌باغ» با روسیه امضا کرده است.

این سند پس از جنگ 44 روزه و بیانیه سه‌ جانبه مورخ 10 نوامبر 2020 در 21 نوامبر به امضای وزرای دفاع ارمنستان و روسیه رسید اما جمهوری آذربایجان این سند را امضا نکرده است.

در این سند آمده که نیروهای حافظ صلح روسی مستقر در امتداد خط تماس در قره‌باغ و در امتداد کریدور لاچین باید از جابجایی ایمن همه نوع حمل‌ونقل، ارسال بدون مانع کمک‌های بشردوستانه بین‌المللی، نظارت بر رعایت رژیم آتش‌بس و واکنش به نقض توافق، تعهد به عدم توسل به زور و جلوگیری از اغتشاش در حوزه مسئولیت خود، تضمین زندگی عادی در قره‌باغ، حفاظت از لوازم حیاتی و … اطمینان حاصل کنند.

بر اساس این سند، نیروهای حافظ صلح روسی می‌توانند در مواردی که به آن‌ها اجازه انجام وظایف خود را نمی‌دهند، هنگامی که خشونت توسط گروه‌ها یا افراد مسلح علیه آن‌ها اعمال می‌شود، زمانی که جان و سلامت مردم غیرنظامی در معرض تهدید قرار می‌گیرد، از سلاح استفاده کنند.

نیکول پاشینیان چه گفته است؟

در آگوست سال میلادی گذشته، نیکول پاشینیان نخست‌وزیر ارمنستان اعلام کرد که این سند توسط آذربایجان امضا نشده است، اما او افزود: امضای ارمنستان و روسیه برای اجرای این دستور کافی است. اگر این‌طور نیست، لازم است این دستور در سطح بین‌المللی تأیید شود یا اقداماتی برای دادن مأموریت بین‌المللی گسترده‌تر به صلحبانان انجام شود.

در ژانویه امسال، پاشینیان عنوان کرد: سند مورد بحث ادامه بیانیه سه‌ جانبه 9 نوامبر 2020 است و حتی بدون امضای آذربایجان نیز معتبر است. درست است که آذربایجان امضا نکرده است، اما در هیچ کجای این سند نوشته نشده که فقط در صورت امضای 3 طرف لازم‌الاجرا می‌شود.

کارشناسان بین‌المللی چه می‌گوید؟

آرتور خاچیکیان، استاد علوم سیاسی دانشگاه استنفورد آمریکا، به بررسی این مسئله پرداخت.

این کارشناس گفت: بدون امضای جمهوری آذربایجان، نیروهای حافظ صلح روسی نمی‌توانند وظایف مندرج در سند امضا شده توسط ارمنستان و روسیه را انجام دهند. به عنوان مثال، تصور کنید که روسیه و ارمنستان سندی را در رابطه با آنچه در آبخازیا و اوستیای جنوبی در خاک گرجستان در حال وقوع است امضا کنند. چنین چیزی نمی‌تواند اتفاق بیفتد. شما نمی‌توانید یک سند را امضا کنید و رویدادها را در قلمرو کشور دیگری شناسایی کنید. اگر قره‌باغ را قلمرو آذربایجان در نظر بگیریم، معلوم می‌شود که جامعه بین‌المللی نیز آن را چنین می‌داند، حتی اگر در مورد آن صحبت کنیم، نمی‌توانیم این کار را انجام دهیم. آیا می‌توانید تصور کنید که روسیه و آذربایجان سندی را در مورد آنچه مثلاً در ایروان یا گیومری اتفاق افتاده امضا کنند؟

به گفته آرتور خاچیکیان، فعالیت نیروهای حافظ صلح در قره‌باغ تنها بر اساس سند مورخ 9 نوامبر 2020 تعیین می‌شود. آذربایجان آن سند را امضا کرد. نیروهای حافظ صلح در آنجا مستقر هستند، اما هیچ چیزی در مورد آنچه آن‌ها انجام خواهند داد، وجود ندارد.

وی تأکید کرد: حافظان صلح مأموریتی برای تضمین صلح دارند، اما صلاحیت وادار کردن صلح، به عبارت دیگر، استفاده از زور را ندارند. اگر صحبت از حافظان صلح به معنای کلاسیک باشد، آن‌ها صلاحیت استفاده از زور را ندارند. آن‌ها با رضایت طرفین در آنجا قرار می‌گیرند و باید بی‌طرف باشند. آن‌ها فقط در صورت حمله به خودشان و برای دفاع از مأموریت خود و برای محافظت از جمعیت غیرنظامی محلی می‌توانند از زور و اسلحه استفاده کنند. اما اگر در آنجا علیه آذربایجان از زور استفاده شود، دیگر نیروی حافظ صلح محسوب نمی‌شود. روس‌ها به یک طرف درگیری تبدیل خواهند شد. یعنی اگر روسیه از زور استفاده کند، مداخله روسیه در آذربایجان محسوب می‌شود. در این صورت روسیه باید به رویارویی نظامی با ترکیه و آذربایجان برود. در شرایط فعلی، روسیه نمی‌تواند و نمی‌خواهد این کار را انجام دهد.

به گفته این کارشناس سیاسی، برای تحمیل صلح، یعنی استفاده از زور، باید دستوری از سوی شورای امنیت سازمان ملل وجود داشته باشد، این نهاد باید وجود تهدیدی علیه امنیت بین‌المللی را تأیید کند و به کشور یا گروهی از کشورها اجازه دهد تا از زور استفاده شود.

خاچیکیان خاطرنشان کرد: سازمان ملل چنین دستوری را به روسیه نداده و نخواهد داد. امسال سال بسیار سخت و بسیار خطرناکی خواهد بود، زیرا ما به سمت یک جنگ بزرگ پیش می‌رویم. اکنون یک تنش و درگیری بسیار جدی در اوکراین رخ خواهد داد. به عبارت دیگر، انتظار چنین مأموریتی از سوی سازمان ملل بیهوده است.

وی تأکید کرد که حافظان صلح روسی در قره‌باغ «اختیارات مستقیم و مکتوب» ندارند.

لازم به ذکر است  که از 21 آذرماه امسال تعدادی از شهروندان آذربایجانی در جاده لاچین – خانکندی در حوالی شهر شوشا تجمع کرده و خود را به عنوان فعالان محیط زیست معرفی کردند.

به گفته معترضان، آن‌ها راه را نبسته‌اند و به خودروهای کمک‌های بشردوستانه و فوریت‌های پزشکی اجازه عبور داده‌اند. آن‌ها خواستار نظارت بر ذخایر طلا و مس در قره‌باغ هستند. اما طرف ارمنی آذربایجان را متهم می‌کند که در پشت این اقدام، محاصره ارامنه قره‌باغ و ایجاد بحران انسانی است.

در سال 2020، در نتیجه جنگ 44 روزه دوم قره‌باغ، آذربایجان کنترل بخشی از قره‌باغ و 7 ناحیه اطراف آن را به دست گرفت. در آن سال، نیروهای حافظ صلح روسی پس از توقف جنگ با بیانیه مشترکی که توسط رهبران آذربایجان، ارمنستان و روسیه امضا شد، در کریدور لاچین و خط تماس قره‌باغ مستقر شدند.

مناقشه قره‌باغ که در سال 1988 آغاز شد به درگیری نظامی بین آذربایجان و ارمنستان منجر شد. منطقه قره‌باغ آذربایجان و 7 ناحیه مجاور آن تا زمان توافق آتش‌بس در سال 1994 در اشغال ارمنستان بود.

نویسنده: حمید قدسی آذر کارشناس مسائل قفقاز و ترکیه