الهام علی‌اف به دانشمندان خود دستور داد تا تاریخ آذربایجان در ارمنستان را مستند کنند. همزمان، نهادهای دولتی باکو با برگزاری همایش «بازگشت به آذربایجان غربی»، این اقدام را «حق اساسی» خواندند؛ اقدامی که پاشینیان آن را «خطرناک» توصیف کرد.
به گزارش موسسه فرهنگی قفقاز، «فؤاد محمداف»، رئیس یکی از سازمان‌های غیردولتی آذربایجان، روز گذشته در نشستی با عنوان «بازگشت به آذربایجان غربی» که با حمایت مالی دولت آذربایجان در باکو برگزار شد، اعلام کرد: «بازگشت آذربایجانی‌ها به ارمنستان کنونی یک مسئله حقوق بشری اساسی است و ما باید فعالانه‌تر در این راستا تلاش کنیم.»
وی افزود: «حتی در دوره پس از جنگ نیز آشکار است که نیروهای خاصی در ارمنستان و دیاسپورای ارمنی (جوامع ارمنی خارج از کشور) به تلاش برای جعل تاریخ آذربایجان ادامه می‌دهند. این ریاکاری ایجاب می‌کند که ما هوشیارتر باشیم و سست نشویم.»
محمداف همچنین اظهارات اخیر علی‌اف رئیس‌جمهور آذربایجان مبنی بر اینکه «ارامنه و دولت ارمنستان نباید از بازگشت آذربایجانی‌ها بترسند» را یادآوری کرد.
دستور علی‌اف به دانشمندان: دریاچه سوان «گویچه» است
چند روز پیش، الهام علی‌اف، رئیس‌جمهور آذربایجان، در سخنرانی خود در هشتادمین سالگرد تأسیس آکادمی ملی علوم، به دانشمندان دستور داده بود تا کار بر روی تاریخ چند صد ساله، دولت‌داری و گستردگی آذربایجانی‌ها در منطقه را افزایش دهند.
علی‌اف گفته بود: «متأسفانه، سال‌هاست که طرف ارمنی و دیاسپورا تاریخ ما را تحریف کرده‌اند و این تبلیغات ادامه دارد. ما باید حقایق علمی خود را در برابر آن‌ها قرار دهیم. نقشه‌های قدیمی امپراتوری روسیه در آغاز قرن بیستم به وضوح نشان می‌دهد که تقریباً تمام نام‌های جغرافیایی در این منطقه و تمام مناطق ارمنستان امروزی، ریشه آذربایجانی دارند. دریاچه سوان وجود ندارد، بلکه گویچه وجود دارد.»
روز گذشته در باکو، سخنرانی‌هایی در تأکید بر این دستور رئیس‌جمهور آذربایجان ایراد شد.
«زائور ابراهیملی»، عضو شورای مجمع ملی سازمان‌های غیردولتی آذربایجان، اعلام کرد: «اخیراً برای اولین بار اثری از یک نویسنده ترکمن قرن هجدهم در باکو منتشر شد که وضعیت شهر ایروان در سال 1731 را توصیف می‌کند. این اثر بار دیگر تأیید می‌کند که جمعیت ایروان از تُرک‌های آذربایجانی تشکیل شده بود و نام‌های جغرافیایی نیز منحصراً آذربایجانی بودند.»
وی افزود: «در این اثر تاریخی، هیچ نام جغرافیایی ارمنی ذکر نشده است. امروز سازمان‌های غیردولتی آذربایجان، مطابق با دستور رئیس دولت، باید فعالانه‌تر به کارهای علمی و آموزشی جدید در مورد “آذربایجان غربی” بپردازند.»
«مقابیل بایراموف»، رئیس اتحادیه نقشه‌برداران آذربایجان، نیز اطلاع داد که در دو سال گذشته، آن‌ها دو اثر نقشه‌برداری در مورد «آذربایجان غربی» منتشر کرده‌اند.
وی گفت: «نقشه دالان زنگه‌زور که اخیراً به زبان‌های آذربایجانی و انگلیسی منتشر کردیم، تقاضای زیادی دارد. در این آثار، نام‌های جغرافیایی ملی ما حتماً گنجانده شده‌اند. حقیقت تاریخی را نمی‌توان انکار کرد.»
واکنش ارمنستان؛ پاشینیان: این لفاظی‌ها «خطرناک» است
در ایروان، به این اتهامات با احتیاط واکنش نشان داده می‌شود. نیکول پاشینیان، نخست‌وزیر ارمنستان، روز گذشته برای دومین بار در این هفته، اصرار ورزید که به جای تعمق در تاریخ، باید بر توافقات به دست آمده در واشنگتن (8 اوت 2025) و پروتکل کمیسیون‌های تحدید حدود مرزها (سپتامبر 2024) تکیه کرد.
نخست‌وزیر ارمنستان اظهار داشت: «این اصلاً برای من جالب نیست، زیرا اسنادی وجود دارد که در 8 اوت 2025 امضا و پیش‌امضا شده‌اند. اکنون وارد بحث‌های تاریخی شویم که اینجا اینطور نوشته شده و همه آن نام‌ها، چه کسی گفته این نام‌ها آذربایجانی هستند؟ این نام‌ها تُرکی، فارسی، عربی و مغولی هستند.»
با این حال، طرف آذربایجانی نه‌تنها و نه‌چندان در مورد گذشته، بلکه در مورد آینده صحبت می‌کند. در سخنرانی‌های علی‌اف و سازمان‌های غیردولتی، یک «نخ قرمز» مشترک وجود دارد: آذربایجانی‌ها باید به ارمنستان بازگردند. رهبر آذربایجان چند روز پیش اعلام کرده بود: «نه با تانک، بلکه با خودرو.»
نیکول پاشینیان که ماه‌هاست اعلام می‌کند صلح در منطقه برقرار شده است، اذعان کرد که بیانیه‌های دوپهلو باکو می‌تواند این دستور کار صلح را به خطر بیندازد.
نخست‌وزیر ارمنستان تأکید کرد: «در مورد رفت‌وآمد، صلح به این معناست که مردم از ارمنستان می‌توانند با خودرو از جمله به باکو بروند و از آذربایجان هم می‌توانند با خودرو از جمله به ایروان بیایند. اما اگر صحبت از چیز دیگری است، من می‌گویم که این دستور کار برای صلح خطرناک است.»
افزایش بودجه دولتی باکو برای پروژه‌های «آذربایجان غربی»
علیرغم هشدارهای طرف ارمنی، باکو نه‌تنها از این موضع عقب‌نشینی نکرده، بلکه آماده است تا بحث‌ها در مورد «آذربایجان غربی» را افزایش دهد.
در همایش روز گذشته، «آیگون علی‌اوا»، مدیر «آژانس حمایت دولتی از سازمان‌های غیردولتی» (NGO)، اعلام کرد که امسال از بودجه دولتی آذربایجان برای 51 پروژه در این زمینه بودجه تأمین شده و در سال آینده (2026) نیز این موضوع در اولویت رقابت‌های کمک‌هزینه (گرنت) دولتی خواهد بود.
این مقام آذربایجانی تصریح کرد: «اولویت به ابتکاراتی داده خواهد شد که شامل سازماندهی کنفرانس‌ها در خارج از کشور در مورد آذربایجان غربی، و تهیه و توزیع گزارش‌های مشترک با سازمان‌های غیردولتی بین‌المللی است.»
وی افزود که تنها در دو سال گذشته، در چارچوب این پروژه‌ها، سازمان‌های غیردولتی آذربایجان حدود 50 کنفرانس برگزار کرده، 25 کتاب منتشر کرده و 11 فیلم مستند و 21 کلیپ ویدیویی تهیه کرده‌اند.
لازم به ذکر است که اصطلاح «آذربایجان غربی» نامی است که مقامات جمهوری آذربایجان، به ویژه الهام علی‌اف، به طور فزاینده‌ای برای اشاره به خاک جمهوری ارمنستان به کار می‌برند. این اصطلاح، هسته اصلی یک جدال لفظی و دیپلماتیک شدید بین باکو و ایروان است.
