آژانس‌های همکاری و توسعه به‌عنوان ابزاری کلیدی در خدمت کشورهای خود عمل می‌کنند تا از طریق نفوذ نرم، اهداف سیاست خارجی خود را در کشورهای هدف پیش ببرند و با بهره‌گیری از پروژه‌های بشردوستانه نفوذ فرهنگی و سیاسی را گسترش می‌دهند.
به گزارش مرکز فرهنگی قفقاز، علی معروفی آرانی، پژوهشگر صهیونیسم و یهودیت در گزارشی تحلیلی که با عنوان «استراتژی شوم صهیونیسم برای تسلط بر قفقاز؛ از ترور نخبگان تا مهندسی افکار نسل جوان جمهوری آذربایجان» در اختیار ایکنا قرار داده است تصریح می‌کند که با توجه به تحولات اخیر منطقه و نفوذ رژیم در لایه‌های مختلف کشورهای اسلامی و از سویی دیگر کم‌هزینه بودن استفاده از ابزار آژانس توسعه و کمک‌های توسعه‌ای، ضرورت دارد جمهوری اسلامی ایران با هدف کاهش وابستگی کشورهای اسلامی به رژیم صهیونیستی در حوزه‌های نرم و کاهش نفوذ رژیم در کشورهای اسلامی، نهاد متولی برای توسعه نفوذ منطقه و بین‌المللی در حوزه‌های نرم و اقتصادی ایجاد کند.
متن این گزارش از این قرار است:
نفوذ نرم، مفهومی معرفی‌شده توسط جوزف نای در دهه ۱۹۹۰، به توانایی یک کشور برای تأثیرگذاری بر دیگران از طریق جذابیت‌های فرهنگی، ارزش‌ها و دیپلماسی عمومی بدون توسل به زور یا فشار اقتصادی اشاره دارد. برخلاف قدرت سخت که بر ابزارهای نظامی و اقتصادی تکیه دارد، نفوذ نرم با ایجاد روابط پایدار و تصویر مثبت، کشورها را قادر می‌سازد با هزینه کمتر و تأثیر بلندمدت، بر سیاست‌ها و تصمیمات دیگران اثر بگذارند. در دنیای امروز که رسانه‌های دیجیتال و افکار عمومی نقش مهمی در سیاست بین‌الملل دارند، نفوذ نرم به یکی از مؤثرترین ابزارهای پیشبرد منافع ملی تبدیل شده است.
در این گزارش نفوذ نرم رژیم صهیونیستی را در کشورهای پیرامونی خود به‌ویژه در کشورهای اسلامی و آفریقایی مورد توجه قرار می‌دهیم؛ نفوذی که آژانس همکاری بین‌المللی توسعه اسرائیل( (MASHAVبرای توسعه‌طلبی و امکان جاسوسی و جذب نخبگان این کشورها راه‌های نفوذ و جذب را از طریق نفوذ نرم توسعه می‌دهد.
آژانس همکاری بین‌المللی توسعه اسرائیل )(MASHAV، از سال ۱۹۵۸ با هدف ظاهری ارتقای توسعه جهانی از طریق آموزش و ظرفیت‌سازی، فعالیت می‌کند.
ماشاوا؛ ترفندی برای فرار از انزوای جهانی
ماشاو در واکنش به انزوای جهانی اسرائیل پس از کنفرانس باندونگ(۱۹۵۵) تأسیس شد؛ کنفرانسی که کشورهای تازه استقلال‌یافته آسیا و آفریقا را گرد هم آورد و اسرائیل به دلیل فشار کشورهای عربی از آن کنار گذاشته شد.
از تأسیس آن برای فرار از انزوای باندونگ تا بهره‌برداری از پروژه‌های به‌ظاهر بشردوستانه برای خرید حمایت دیپلماتیک، این سازمان در خدمت اهداف اشغالگرانه عمل کرده است. هرچند ماشاو در برخی موارد موفقیت‌های ظاهری داشته، اما جنایات رژیم صهیونیستی چنان گسترده است که این تلاش‌ها در برابر مقاومت جهانی و نفرت از سیاست‌های اشغالگرانه رنگ باخته است.
این انزوا، که ریشه در اشغال فلسطین و جنایات رژیم صهیونیستی داشت، دیوید بن‌گوریون، نخست‌وزیر وقت، را به تکاپو واداشت تا از طریق ایجاد روابط با آفریقا و آسیا، راهی برای فرار از این انزوا پیدا کند. ماشاو، که به‌عنوان یک سازمان توسعه‌ای معرفی می‌شود، در واقع بخشی از استراتژی رژیم صهیونیستی برای تطهیر چهره، نفوذ سیاسی،فریب افکار عمومی ،رهایی از انزوا و احتمالاً جاسوسی است.
بن‌گوریون در سخنرانی‌های خود بر لزوم یافتن متحدان جدید برای کاهش فشارهای بین‌المللی تأکید داشت، هدفی که نه از سر خیرخواهی، بلکه برای پنهان کردن چهره واقعی رژیم اشغالگر طراحی شده بود.
گلدا مایر، وزیر امور خارجه وقت، نیز در سال ۱۹۵۸ پس از سفر به آفریقا، ماشاو را با ادعای همدلی با ملت‌های تحت ستم پایه‌گذاری کرد. اما او در خاطراتش صراحتاً اعتراف کرد: «آیا به آفریقا رفتیم چون می‌خواستیم آرای سازمان ملل بگیریم؟ بله، این یکی از اهداف بود و من هرگز آن را پنهان نکردم». این اعتراف نشان می‌دهد که ماشاو از ابتدا نه برای توسعه، بلکه برای پیشبرد دیپلماسی عمومی و سفیدشویی وجهه اسرائیل ایجاد شد.(۱)
کمک‌های توسعه‌ای به‌عنوان پوششی برای تطهیر چهره اسرائیل
ماشاو با بهره‌گیری از مثلث مراکز آموزشی، فارغ‌التحصیلان و باشگاه‌های شالوم، یک شبکه نفوذ نرم پیچیده ایجاد کرده که فراتر از توسعه کشورها به دنبال سفیدشویی چهره اسرائیل، کاهش انزوای بین‌المللی، جمع‌آوری اطلاعات و شبکه‌سازی است.
استفاده از کمک‌های توسعه‌ای به‌عنوان پوششی برای تطهیر چهره اسرائیل در حالی که سیاست‌های اشغالگری ادامه دارد، سیاست فریبکارانه رژیم اشغالگر است. همچنین ماشاو با ترویج روایت «اسرائیل نوآور و بشردوست» تلاش می‌کند انتقادات بین‌المللی را خنثی کند. این سفیدشویی به‌ویژه در کشورهایی با حساسیت‌های مذهبی یا سیاسی نسبت به مسئله فلسطین می‌تواند به تنش‌های اجتماعی منجر شود.
این استراتژی با هدف قرار دادن نخبگان می‌تواند استقلال سیاسی، اقتصادی و فرهنگی کشورهای هدف را تهدید کند. اگرچه پروژه‌های ماشاو فوایدی مانند بهبود کشاورزی یا آموزش دارند اما اهداف پنهان آن‌ها از نفوذ سیاسی تا جاسوسی نباید نادیده گرفته شود. هرچند مدارک مستقیم درباره جاسوسی ماشاو محدود است، اما سابقه فعالیت‌های اطلاعاتی اسرائیل، از جمله نقش موساد، این احتمال را تقویت می‌کند که توسعه تنها بهانه‌ای برای اهداف پنهانی بوده است.
ماشاو با اجرای پروژه‌های آموزشی و توسعه‌ای در کشورهای در حال توسعه، به‌ویژه در آفریقا، آسیا و آمریکای لاتین، تلاش می‌کند چهره‌ای بشردوستانه از اسرائیل ترسیم کند. این اقدامات در حالی انجام می‌شوند که اسرائیل به دلیل نقض حقوق بشر و سیاست‌های اشغالگری تحت فشارهای بین‌المللی قرار دارد.
طبق گزارش سازمان عفو بین‌الملل(۲۰۲۲)، اسرائیل به دلیل نقض حقوق فلسطینیان با اتهام آپارتاید مواجه است. بدون شک ماشاو به‌عنوان ابزاری برای کاهش انزوا و تطهیر چهره اسرائیل عمل می‌کند. علاوه بر این، شبکه‌سازی با نخبگان کشورهای هدف و ایجاد وابستگی‌های حرفه‌ای می‌تواند به جمع‌آوری اطلاعات و نفوذ سیاسی منجر شود که زمینه جاسوسی و تأثیرگذاری بر تصمیم‌گیری‌های ملی را ایجاد کند.(۲)
از طریق سه رکن اصلی مراکز آموزشی، فارغ‌التحصیلان و باشگاه‌های شالوم یک شبکه نفوذ پیچیده ایجاد کرده که نخبگان جوامع هدف را هدف قرار می‌دهد. این مثلث با ظاهری توسعه‌محور، ابزارهایی برای تأثیرگذاری فرهنگی، سیاسی و اطلاعاتی فراهم می‌کند.
وابستگی به دانش اسرائیلی عامل عقب‌ماندگی نخبگان
مراکز آموزشی ماشاو، شامل مرکز آموزش بین‌المللی کشاورزی (MATC)، مرکز کارمل (MCTC) و مرکز مهارت (METC)، برنامه‌های تخصصی در زمینه‌های کشاورزی، مدیریت آب، برابری جنسیتی و آموزش ارائه می‌دهند. این مراکز سالانه صدها متخصص از کشورهای در حال توسعه را آموزش می‌دهند.(۳)
به‌عنوان مثال MATC در سال ۲۰۲۲ دوره‌هایی به زبان‌های انگلیسی، عربی و اسپانیایی در زمینه کشاورزی فشرده و آبیاری برگزار کرد. این برنامه‌ها با بهره‌گیری از نوآوری‌های اسرائیل، متخصصان را جذب می‌کنند اما در عین حال آن‌ها را به فناوری‌ها و دانش اسرائیلی وابسته می‌کنند. این وابستگی می‌تواند به نفوذ اقتصادی و سیاسی منجر شود زیرا متخصصان آموزش‌دیده به‌عنوان حاملان غیرمستقیم منافع اسرائیل در کشورهای خود عمل می‌کنند.
فارغ‌التحصیلان ماشاو که پس از آموزش به کشورهای خود بازمی‌گردند به‌عنوان پل‌های ارتباطی با جوامع محلی عمل می‌کنند. این پروژه‌ها اگرچه ظاهراً توسعه‌محور هستند اما به ترویج مدل‌های اسرائیلی و ایجاد حس قدردانی از اسرائیل در جوامع محلی کمک می‌کنند.
فارغ‌التحصیلان به دلیل تخصص کسب‌شده اغلب به جایگاه‌های کلیدی در کشورهای خود دست می‌یابند که این امر به اسرائیل امکان می‌دهد از طریق آن‌ها بر سیاست‌گذاری‌های محلی تأثیر بگذارد. این شبکه‌سازی با نخبگان می‌تواند به جمع‌آوری اطلاعات حساس یا هدایت افکار عمومی به نفع اسرائیل منجر شود.
ارتباط نزدیک با سفارتخانه‌ها پل ارتباطی و جاسوسی
باشگاه‌های شالوم، شبکه‌ای جهانی از فارغ‌التحصیلان ماشاو هستند که با همکاری سفارت‌های اسرائیل در کشورهای هدف فعالیت می‌کنند. این باشگاه‌ها به‌عنوان بستری برای رویدادهای حرفه‌ای، اجتماعی و فرهنگی، ارتباط مستمر اسرائیل با فارغ‌التحصیلان را حفظ می‌کنند.
به‌عنوان مثال در سال ۲۰۲۳ سفیر اسرائیل در قزاقستان با اعضای باشگاه شالوم دیدار کرد تا پروژه‌های آینده را برنامه‌ریزی کند. این شبکه‌ها ضمن تقویت تصویر مثبت اسرائیل می‌توانند به‌عنوان کانال‌هایی برای نفوذ دیپلماتیک و حتی جاسوسی عمل کنند.
ارتباط نزدیک با سفارت‌ها و تبادل اطلاعات در این رویدادها نگرانی‌هایی درباره سوءاستفاده از این شبکه‌ها برای اهداف اطلاعاتی ایجاد می‌کند.(۴)
مثلث مراکز آموزشی، فارغ‌التحصیلان و باشگاه‌های شالوم یک استراتژی نفوذ نرم خطرناک را تشکیل می‌دهد که نخبگان کشورهای هدف را هدف قرار می‌دهد. مراکز آموزشی با ارائه دانش پیشرفته، متخصصان را به اسرائیل وابسته می‌کنند و آن‌ها را به حاملان غیرمستقیم منافع اسرائیل تبدیل می‌کنند.
نخبگان محلی عامل پیاده‌سازی سیاست‌های رژیم صهیونیستی
فارغ‌التحصیلان به‌عنوان عوامل محلی این دانش را در جوامع خود پیاده‌سازی می‌کنند و تصویری مثبت از اسرائیل ترویج می‌دهند. باشگاه‌های شالوم نیز با حفظ ارتباط مستمر و همکاری با سفارت‌ها این شبکه را به ابزاری برای نفوذ سیاسی و اطلاعاتی تبدیل می‌کنند.
این استراتژی به‌ویژه در کشورهای در حال توسعه با زیرساخت‌های ضعیف بسیار خطرناک است. وابستگی به فناوری‌ها و مدل‌های اسرائیلی می‌تواند استقلال اقتصادی این کشورها را تضعیف کند. علاوه بر این نفوذ در میان نخبگان می‌تواند به تأثیرگذاری بر سیاست‌گذاری‌های ملی منجر شود که در مواردی با منافع ملی کشورهای هدف در تضاد است.
گزارش‌های سازمان ملل(۲۰۲۳) نشان می‌دهند که کشورهای در حال توسعه به دلیل وابستگی به کمک‌های خارجی اغلب در معرض نفوذ سیاسی قرار دارند. این خطر در مورد ماشاو با توجه به سابقه اسرائیل در جاسوسی و همکاری همه جانبه نهادهای این کشور با نهادهای امنیتی آن جدی‌تر است.
ماشاو در جمهوری آذربایجان و تهدید امنیت ملی ایران
جمهوری آذربایجان به‌دلیل هم‌مرزی با ایران، تأمین حدود ۴۰ درصد از نیازهای نفتی اسرائیل و جایگاه استراتژیک در قفقاز جنوبی، برای رژیم صهیونیستی اهمیتی حیاتی دارد.
به گزارش نوفه، آژانس همکاری بین‌المللی توسعه اسرائیل(ماشاو)، به‌عنوان ابزاری فریبکارانه برای پیشبرد مقاصد این رژیم، از دهه ۱۹۹۰ فعالیت خود را در جمهوری آذربایجان آغاز کرد تا در پوششی از پروژه‌های توسعه‌ای، افکار عمومی جهان اسلام را گمراه کند و در عین حال امنیت ایران را تهدید کند و با مهندسی افکار نسل جوان، آینده منطقه را به‌نفع خود رقم بزند.
جمهوری آذربایجان به‌دلیل هم‌مرزی با ایران، تأمین حدود ۴۰ درصد از نیازهای نفتی اسرائیل و جایگاه استراتژیک در قفقاز جنوبی، برای رژیم صهیونیستی اهمیتی حیاتی دارد، از این‌رو رژیم صهیونیستی از سال ۱۹۹۲ با بازگشایی سفارت خود در باکو و برقراری روابط دیپلماتیک سطح‌بالا با کشور تازه‌تأسیس و درگیر جنگ جمهوری آذربایجان، به‌دنبال تأمین منافع خود در منطقه قفقاز جنوبی و نیز جهان اسلام بود.
در همین راستا آژانس ماشاو به‌عنوان حامی یکی از دو طرف نبرد، وارد جمهوری آذربایجان شد تا در پوشش کمک‌های بشردوستانه و توسعه‌ای به این کشور زمینه افزایش نفوذ و تحقق اهداف خود به‌ویژه تطهیر چهره جنایتکار رژیم صهیونیستی در افکار عمومی جهان اسلام، مشروعیت‌بخشی به خود را از طریق همکاری با یک کشور اسلامی با اکثریت شیعه و در نهایت ایجاد تهدیدات سیاسی ـ نظامی و امنیتی علیه ایران رقم زند.
ماشاو با پروژه‌های هدفمند، به‌دنبال پیشبرد مقاصد خود در آذربایجان است:
آموزش و مهندسی افکار نسل جوان جمهوری آذربایجان
آموزش به‌دلیل تأثیر بلندمدت بر ذهنیت نسل‌های آینده و انتقال فرهنگ، ابزاری کلیدی برای نفوذ بلندمدت سیاسی ـ فرهنگی و تضعیف هویت اسلامی است، لذا رژیم صهیونیستی از این حوزه برای تغییر ذهنیت مردم جمهوری آذربایجان نسبت به ماهیت اشغالگرانه خود در فلسطین، تربیت نسل‌های آینده و تضعیف هویت اسلامی در این کشور بهره میبرد.
در سال ۲۰۱۷ ماشاو برنامه آموزشی «نوآوری در کشاورزی» را برای گروهی از دانش‌آموزان دبیرستانی در باکو اجرا کرد که مربیان اسرائیلی مستقیماً با دانش‌آموزان کار کردند.
همچنین، در سال ۲۰۲۰ دوره‌ای برای گروهی از دانشجویان دانشگاه دولتی باکو با موضوع «فناوری و توسعه پایدار» برگزار شد. این پروژه‌ها با هدف مهندسی افکار جوانان و همسویی آن‌ها با منافع صهیونیستی طراحی شده‌اند.
کشاورزی و نفوذ در مناطق مرزی با ایران
کشاورزی، به‌دلیل اهمیت اقتصادی و دسترسی به زمین‌های مرزی با ایران، بستری ایده‌آل برای نفوذ و جاسوسی است. بخش قابل‌توجهی از زمین‌های کشاورزی آذربایجان در مناطقی مانند نخجوان و جلفای جمهوری آذربایجان، نزدیک مرز ایران قرار دارند.
در سال ۲۰۱۹ ماشاو پروژه‌ای برای آموزش کشاورزان در منطقه گنجه با تأمین تجهیزات آبیاری اجرا کرد. این اقدامات را می‌توان پوششی برای نفوذ شرکت‌های صهیونیستی مانند Netafim و احتمالاً جمع‌آوری اطلاعات از مناطق حساس مرزی با ایران دانست.
پروژه‌های بهداشتی عامل فریب مردم آذربایجان
پروژه‌های بهداشتی به‌ویژه در مناطقی با کمبود امکانات پزشکی، به‌دلیل تأثیر مستقیم بر زندگی مردم و جلب اعتماد جوامع، ابزاری مؤثر برای گمراهی هستند. رژیم صهیونیستی از این حوزه برای لاپوشانی جنایات خود بهره میبرد.
در سال ۲۰۱۸، ماشاو تجهیزات پزشکی به بیمارستان مرکزی شکی اهدا کرد. این نمایش‌ها تلاشی برای فریب مردم آذربایجان و پنهان‌سازی جنایات این رژیم در فلسطین به‌شمار می‌رود
نفوذ در ساختارهای حکومتی امکان دسترسی به اطلاعات حساس و تأثیرگذاری بر سیاست‌گذاری را فراهم می‌کند. رژیم صهیونیستی از این حوزه برای جاسوسی و گسترش نفوذ استفاده می‌کند. در سال ۲۰۲۰، ماشاو کارگاه آموزشی برای کارکنان گمرک باکو برگزار کرد تا روابط با نهادهای کلیدی را تقویت کند، همچنین در سال ۲۰۱۹ از سوی این آژانس تجهیزات رایانه‌ای به وزارت اقتصاد آذربایجان اهدا شد.
روابط اقتصادی و بهره‌کشی شرکت‌های صهیونیستی
پروژه‌های ماشاو راه را برای تسلط شرکت‌های صهیونیستی مانند Elbit Systems (تسلیحات) و Netafim (کشاورزی) در اقتصاد و امنیت آذربایجان باز کرده است.
قراردادهای این شرکت‌ها در بخش‌های نظامی و کشاورزی، سود کلانی نصیب رژیم صهیونیستی کرده و حجم تجارت دوجانبه را از ۱٫۲ میلیارد دلار در ۲۰۱۶ به حدود ۱٫۸ میلیارد دلار در ۲۰۲۳ و در سال ۲۰۲۴ به بیش از ۲ میلیارد دلار رسانده است. این بهره‌کشی، آذربایجان را به یک بازار وابسته به رژیم اشغالگر تبدیل کرده است.
فریب افکار عمومی
با وجود آن که دولت آذربایجان علاقه فراوانی به ارتباط با رژیم صهیونیستی دارد و روابط با این رژیم را تبلیغ می‌کند، بر اساس نظرسنجی CRRC تنها ۲۳ درصد مردم آذربایجان روابط با این رژیم را مهم می‌دانند، لذا این وجهه منفی، اهمیت فعالیت‌های ماشاو در آذربایجان را جهت تطهیر جنایات رژیم و فریب مردم این کشور نشان می‌دهد. این اقدامات سعی دارد اعتماد مردم به یک رژیم جنایتکار را جلب و هویت اسلامی منطقه را تضعیف کند.(۵)
تهدیدات سیاسی و امنیتی
فعالیت‌های ماشاو و اثرات آن بر دولت و جامعه آذربایجان به رژیم صهیونیستی امکان داده است از این کشور به‌عنوان پایگاهی برای جاسوسی علیه ایران استفاده کند. این اقدامات، بخشی از استراتژی شوم صهیونیستی برای تسلط بر قفقاز و تضعیف کشورهای اسلامی است و ضرورت هوشیاری و اقدامات قاطع ایران و دیگر دولت‌های منطقه را بیش از پیش آشکار می‌سازد.
غفلت ایران در استفاده از ابزار کمک‌های توسعه‌ای
استفاده کشورهای مختلف به‌ویژه رژیم صهیونیستی از ابزار آژانس توسعه و کمک‌های توسعه‌ای برای بهره‌مندی از فرصت‌های سیاسی و اقتصادی در راستای تامین منافع و توسعه نفوذ در حالی است که جمهوری اسلامی ایران با وجود برخورداری از توانمندی‌های علمی، فنی و مهندسی، پزشکی، اردوهای جهادی و برخی تجربه‌های موفق اقتصادی از این ابزار بی‌بهره است. این ابزار در کنار توسعه عمق استراتژیک جمهوری اسلامی سبب جلوگیری از نفوذ سیاسی، اقتصادی و فرهنگی رژیم صهیونیستی در کشورهای منطقه و اسلامی می‌شود.
از این رو با توجه به تحولات اخیر منطقه و نفوذ رژیم در لایه‌های مختلف کشورهای اسلامی و از سویی دیگر کم‌هزینه بودن استفاده از این ابزار، ضرورت دارد جمهوری اسلامی ایران با هدف کاهش وابستگی کشورهای اسلامی به رژیم صهیونیستی در حوزه‌های نرم و کاهش نفوذ رژیم در کشورهای اسلامی، نهاد متولی برای توسعه نفوذ منطقه و بین‌المللی در حوزه‌های نرم و اقتصادی ایجاد کند.
نتیجه‌گیری
نفوذ نرم به‌عنوان راهبردی کلیدی در سیاست خارجی، از طریق آژانس‌های همکاری و توسعه اجرا می‌شود. این آژانس‌ها با پروژه‌های هدفمند در حوزه‌های آموزش، بهداشت و زیرساخت، نفوذ فرهنگی و اقتصادی کشورها را تقویت می‌کنند. با این حال، موفقیت این راهبرد به پاسخگویی به نیازهای واقعی جوامع هدف و اجتناب از اهداف صرفاً سیاسی بستگی دارد تا از برداشت تبلیغاتی جلوگیری شود.
کشورهای هدف به‌ویژه در آفریقا و آسیا، باید با هوشیاری این پروژه‌ها را ارزیابی کنند. ایجاد مکانیزم‌های نظارتی برای بررسی فعالیت‌های فارغ‌التحصیلان و باشگاه‌های شالوم، محدود کردن وابستگی به فناوری‌های اسرائیلی و تقویت همکاری‌های منطقه‌ای برای کاهش نفوذ خارجی، ضروری است. بدون این اقدامات، مثلث خطرناک ماشاو می‌تواند به ابزاری برای تسلط اسرائیل بر نخبگان و جوامع کشورهای هدف تبدیل شود در حالی که چهره‌ای فریبنده از توسعه و بشردوستی ارائه می‌دهد.
منابع:
۱-همشهری آنلاین ،۲۱اردیبهشت۱۴۰۴
) ۲- سازمان عفو بین‌الملل (۲۰۲۲
۳- https://www.gov.il/en/departments/mashav-office/govil-landing-page
۴- پوریا لوایی ،کارشناس مسائل بین الملل ،۲۳فروردین سال۱۴۰۴
۵- همان(۴)
