در همین راستا و بر اساس اهمیت موضوع، گفتگویی با «احسان موحدیان» کارشناس مسائل بین الملل به ویژه قفقاز و مدرس دانشگاه علامه طباطبایی انجام شده که در ادامه می خوانیم.

* در ۱۹ سپتامبر جمهوری آذربایجان به سمت مناطق تحت کنترل ارمنستان در قره‌باغ تیراندازی و اعلام کرد که تا تسلیم نشدن گروه‌های مسلح ارمنی در قره باغ؛ حمله را ادامه خواهد داد تا اینکه بعد از گذشت ۲۴ ساعت حمله ها متوقف شد. از دیدگاه شما هدف آذربایجان از پایان مناقشات چیست و چه هدفی را در سر می پروراند؟

مناقشه پایان نیافته که ما بگوییم تمام شده است. هدف گذاری جمهوری آذربایجان این است که کل منطقه قره باغ را به دست آورد در حالی که هدف‌گذاری بعدی آن نیز این موضوع است که استان سیونیک را با کمک ترکیه، ناتو و صهیونیست‌ها در دست بگیرد. در حقیقت، علی اف به دنبال آن است که جهان ترکیه مد نظر خود را کامل کند که در این میان، تنها مانع به منظور اینکه این جهان به اصطلاح ترک تکمیل شود و از قفقاز تا آسیای میانه را در دست بگیرد، همین باریکه چهل‌کیلومتری است استان سیونیک ارمنستان را به مرز ایران پیوند می‌دهد.

جمهوری آذربایجان قصد دارد تا باریکه کریدور زنگزور را تحت کنترل خود بگیرد تا بتواند با ماشین و قطار از لندن تا ترکیه و تا باکو و چین راه یابد که این مسئله از نظر اقتصادی به دلیل آنکه این کشور به مسیر اصلی صادرات کالا و انرژی تبدیل می شود، به نفع باکو است. از طرفی، این موضوع در واقع زمینه را برای تسلط و حضور نیروهای تکفیری، وهابی و در واقع اسرائیلی‌ها و نیروهای تجزیه طلب ضد ایرانی فراهم کند؛ در حالی که آنها می‌توانند ضد چین و روسیه عمل کنند؛ به گونه ای که خطری برای این دو کشور است و تاتارها و ایغورها هم در معرض تبلیغات تجزیه طلبانه قرار خواهند گرفت و امنیت ملی و ثبات سرزمینی چین، روسیه و ایران تهدید می شود که البته به نفع غرب است.

در این درگیری میان غرب و شرق؛ از یک طرف به رهبری آمریکا و از طرف دیگر به رهبری چین و همراهی روسیه و ایران، بالاخره یک منطقه درگیر جنگ اوکراین، یک منطقه درگیری در افریقا و یک منطقه درگیری هم در قفقاز است، در حالی که باکو در صدد است تا ثبات و امنیت ایران، روسیه و چین را با ایجاد یک کریدوری که هم دارای اهداف اقتصادی است و هم اثر نفوذ فرهنگی، امنیتی و سیاسی را ترغیب می کند، به چالش بکشد.

* روابط ترکیه و جمهوری آذربایجان از دوران حیدر علی‌اف تعبیر «یک ملت، دو دولت» برای نشان دادن نوعی همبستگی بین دو کشور استفاده شده است. حتی ترکیه کشوری بوده که طی جنگهای قره باغ به عنوان متحد قوی الهام علی اف نقش مهمی ایفا کرده است. ترکیه با حمایت از جمهوری آذربایجان با توجه به تحولات منطقه قفقاز چه هدفی را دنبال می کند؟ در حالی که اردوغان در چشم‌انداز سیاست خارجی خود در میان مدت و بلند مدت به دنبال پیش‌برد طرح‌های کلان اقتصادی در قفقاز و چین است.

نقشی که ترکیه می خواهد برای خود تعریف کند کم و در حد قد و قامت یک بازیگر مثلا منطقه‌ای نیست. این کشور در صدد است تا بازیگری و نقش آفرینی خود را فراتر از یک بازیگر منطقه ای افزایش داده و در حد یک قدرتی که فکر می کند میتواند در رقابت با کشورهایی مانند ایران و عربستان در جهان اسلام عمل کند، برتری خاصی داشته باشد. آنکارا، در برهه ای به دنبال پیوستن به اتحادیه اروپا بود که این اتحادیه با توجه به تفاوت های تمدنی و مذهبی، ترکیه را نپذیرفت.

از سوی دیگر، ترکیه در سوریه و عراق به دنبال موفقیت بود و در لیبی تمرکز کرده بود که کنترل این کشور را در دست بگیرد. در تمام این هدف گذاری‌هایی که مد نظر قرار داده بود، ترکیه شکست خورد یعنی مثلا در سوریه و عراق، ایران موفق شد تا ترکیه را به عقب براند و در حال حاضر هم در سوریه، ترکیه با آمریکا اختلاف نظر دارد و دو طرف با یکدیگر درگیر هستند. حتی اروپاییها تمایل ندارند که حالا ترکیه از یک حدی بیشتر قدرتمند شود و به نقش آفرینی بپردازد.

بر همین اساس، تنها زمین بازی که در حال حاضر برای ترکیه باقی مانده که در این زمین بازی اهداف آن به آمریکایی‌ها و با غربی‌ها یکی هست و می تواند نقش آفرینی بیشتری داشته باشد، منطقه قفقاز و آسیای میانه است؛ یعنی این کشور قصد دارد تا مشکلات اقتصادی و عقب ماندگی‌ها و شکستهای خود را در عرصه سیاست خارجی از طریق منطقه قفقاز جبران کند، در حالی که غربی ها هم از ترکیه حمایت خواهند کرد.

در واقع، ترکیه به دنبال آن است که از طریق بده و بستان با روسها در قالب کمک به آنها برای دور زدن تحریم‌ها، دسترسی به دریای سیاه و امتیاز گرفتن از روسها برای تبدیل شدن به قطب صادرات انرژی و چهارراه کریدوری جهان بتواند در واقع موفقیت کسب کرده و حداقل در یک عرصه در سیاست خارجی خود به توفیق دست پیدا کند. جدا از این مباحث اقتصادی و تجاری که عرض کردم،ترکیه به دنبال گسترش نفوذ فرهنگی خود و محاصره ایران و تحت تاثیر قرار دادن چین و روسیه  است که در نقاط دیگر دنیا هم بتواند نظرات خود را مثلا بر ایران تحمیل کرده و باخت‌هایش را جبران نماید.

لذا، ضرورت دارد که ایران در ارتباط با ماجرای سیونیک جدیت زیادی به خرج دهد و برای حفظ مرز خود با ارمنستان تلاش کند تا ارتباط این منطقه با ایران باقی بماند و آن جهان خیالی ترک با اردوغان شکل نگیرد که ایران از این طریق محاصره شود.

* با توجه به ادعاهای الهام علی اف در خصوص زنگزور، ایران اجازه چنین کاری را نخواهد داد؛ و زنگزور تنها می تواند به عنوان یک راه مواصلاتی مشروط بر تامین منافع ایران، جمهوری آذربایجان، ارمنستان و حتی منافع ترکیه و آسیای میانه در نظر گرفته شود. نظر شمادر این باره چیست؟

الهام علی اف و اردوغان می دانند که ایران به هیچ عنوان اجازه شکل گیری این کریدور جعلی زنگزور را نخواهد داد. خود ارامنه هم آگاه هستند که حتی اگر یک جاده به باکو بدهند، همین جاده را این کشور بهانه خواهد کرد تا کنترل آن را در دست بگیرد و بعدا ادعای مالکیت و اعمال نظر حقوقی برروی آن انجام دهد. در حقیقت آنها به دنبال این هستند که این جاده را به ابزاری برای ایجاد کریدور، انتقال لوله های نفت و انرژی و ریل تبدیل کنند. بعد، مثلا یک پهنه پنج تا ده کیلومتری را در اختیار گرفته و سپس به ادعای حقوقی بپردازند. در نهایت با تغییر بافت جمعیتی و سکنی دادن یک عده از اتباع خود، برای اشغال جنوب ارمنستان زمینه سازی نمایند.

لذا، حتی اگر راه مواصلاتی نیز در جنوب ارمنستان بین ترکیه و باکو ایجاد شود، خلاف امنیت ملی خود ارمنستان است و تمامیت سرزمینی کشور را در معرض تهدید قرار خواهد داد؛ ضمن این که این موضوع به ضرر خود ارمنستان و ایران نیز هست در حالی که ایران هم آن وقت از این طریق در خطر قطع مرز قرار با ارمنستان خواهد گرفت. همانطور که مقام معظم رهبری بیان کردند که مرز ایران و ارمنستان یک راه ارتباطی چندین هزار ساله است که به هیچ عنوان نباید قطع شود.

بنابراین، آنها اگر واقعا نگران این مسئله هستند که مسیر ارتباطی داشته باشند، این مسیر ارتباطی هم از طریق گرجستان در دسترس هست و سالهاست که راه آهن باکو_تفلیس_قارص وجود دارد و سه دهه هست که با هزینه بسیار کم از داخل خاک ایران، ترکیه به نخجوان و سپس خاک اصلی باکو متصل است.

لذا، اصرار آذربایجان بر روی این کریدور، نشان می دهد که طرح و نقشه‌های دیگری را برای افزایش در واقع نفوذ سیاسی، امنیتی، اقتصادی، فرهنگی در منطقه و آسیب زدن به منافع جمهوری اسلامی ایران و همین‌طور روسیه و چین، مد نظر قرار داده است.