دولت جمهوری آذربایجان پس از استقلال این کشور، عید نوروز را از اعیاد مهم تاریخی و معنوی و فرهنگی دیرینه مردم این کشور اعلام کرده است و در نخستین روز های سال نو در نقاط مختلف شهر باکو آیین های جشن و پایکوبی برگزار می شود.
عید نوروز در نیمکره شمالی زمین و در فردای اعتدال بهاری یعنی بیست و یکم و یا بیست و دوم ماه مارس برگزار می‌شود. بعضی از اقوام و ملل فرا رسیدن فصل بهار را جان گرفتن دوباره طبیعت انگاشته و به این مناسبت جشن‌هایی برگزار کرده و این روز را به عنوان آغاز سال نو قلمداد می‌کنند. با نگاه به گذشته می‌توان دید که در بعضی از کشورها از جمله ایران، جمهوری آذربایجان، ازبکستان، قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان و افغانستان با جشن و سرور به استقبال بهار می‌روند. حتی در ایران و افغانستان 21 مارس اولین روز تقویم رسمی کشور می‌باشد.
در سال 2009 نوروز در لیست میراث معنوی و فرهنگی یونسکو جای گرفته است و به دنبال آن در سال 2010 از طرف مجمع عمومی سازمان ملل 21 مارس به عنوان روز بین المللی نوروز اعلام شده است.
نوروز در جمهوری آذربایجان
نوروز در آذربایجان تقریبا یک ماه زودتر از دیگر کشورها آغاز می‌شود. این یک ماه در واقع با چهار عنصر طبیعت یعنی آب، آتش، باد و خاک پیوند خورده است و هرکدام از چهارشنبه‌های ماه آخر سال به عنوان نمادی از این عناصر جایگاه ویژه‌ای در استقبال از بهار دارند.
اولین چهارشنبه با عنصر آب پیوند خورده است و با عنوان “سو چرشنبه سی” و یا “سولار نوروزو” از آن یاد می‌شود. در این روز روستاییان اقدام به تمیز کردن آبراهه‌ها و حوزه‌های آبی می‌کنند. قبل از طلوع آفتاب همه بر روی چشمه آب و یا نهر حاضر می‌شوند و از روی آب می‌گذرند و دست و صورتشان را با آب تازه جاری شده از کوه‌ها می‌شویند و در شان الهه‌های افسانه‌ای آب، آبان و یادان نغمه‌ها می‌خوانند.
بنابر روایت قدیمی آنهایی که در این روز از روی آب تمیز بگذرند در طول سال از هر درد و بیماری به دور خواهند بود.
چهارشنبه دوم در بین مردم با عنوان “اوسکو چرشنبه” و یا “آددی چرشنبه” شناخته می‌شود که با عنصر آتش در ارتباط است و با اعتقادات قبل از اسلام مردم در پیوند بوده است. بر طبق رسم و رسوم مردم آذربایجان در این روز آتش روشن کرده و با پریدن از روی آتش تمامی دردها، بدی‌ها و پستی‌ها را در آتش سوزانده و با روانی پاک به سوی سال جدید حرکت می‌کنند.
“کولک چرشنبه سی” نمایانگر عنصر باد در طبیعت است و به عنوان سومین چهارشنبه آخر سال جشن گرفته می‌شود. در واقع با بیداری عنصر باد در این روز آب وآتش بیدار شده در طبیعت به حرکت در می‌آید. برگزاری مراسم “یئل بابا” از ویژگی های این روز در آذربایجان بوده است.
آخرین چهارشنبه سال در میان مردم با عنوان “تورپاق چرشنبه سی” معروف است که بر اساس افسانه‌های قدیمی در این روزبعد از سختی های زمستان، آب و باد مهمان معبد خاتون خاک شده و خاک خفته را بیدار می‌کنند و خاک بیدار شده برای کشاورزی و بذرپاشی مهیا می‌شود. شاید بتوان گفت پر طمطراق ترین چهارشنبه همین چهارشنبه آخر سال است که با روشن کردن آتش جشن برپا می‌شود.
سنت‌های عید نوروز
“پاپاق آتما”
در این سنت دیرینه جوانان و کودکان با زدن در همسایه‌ها کلاه و یا شالی را از دم در خانه‌ای به داخل خانه می‌اندازند و صاحب خانه نباید آن را خالی تحویل دهد. این شال یا کلاه با میوه، شیرینی و انواع خوردنی‌های دیگر پر شده و به کودکان داده می‌شود.
“قولاق فالی”
این سنت دیرینه نیز فقط از طرف دختران جوان انجام می‌شود در شب عید نوروز دختران جوان با فال گوش ایستادن بر در همسایه به صحبت‌های آنها گوش داده و با تعبیرهای مثبت از سخنان شنیده شده این را به نشانه برآورده شدن آرزوهای خود تلقی می‌کنند.
“یاللی گئتمک”
رقص دسته جمعی مردم آذربایجان از گذشته‌های دور بوده است. این رقص که به صورت دسته جمعی صورت می‌گیرد نشانه اتحاد و یکپارچگی مردمان بوده و حرکت‌های تند صورت گرفته نیز به منظور دور کردن بدی‌ها تعبیر شده است.
برگزاری مراسم نوروز در داخل شهرها
دولت جمهوری آذربایجان پس از استقلال این کشور، عید نوروز را از اعیاد مهم تاریخی و معنوی و فرهنگی دیرینه مردم این کشور اعلام کرده است و در نخستین روزهای سال نو در نقاط مختلف شهر باکو آیین‌های جشن و پایکوبی برگزار می‌شود.
در باکو پایتخت جمهوری آذربایجان همه ساله مراسم با شکوه عید نوروز در محل درهای ورودی ایچری شهر (ورودی شهر قدیم و تاریخی باکو با بیش از ۸۰۰ سال قدمت) با حضور رییس جمهوری و مقامات دولتی این کشور برگزار می‌شود. مردم جمهوری آذربایجان به واسطه اعتقادات خود به آیین جشن نوروز برای برگزاری باشکوه آن تدارک ویژه‌ای می‌بینند و سرودن ترانه‌های پیش از نوروز، تدارک بساط شادی ایام نوروز، تهیه لوازم و مواد مورد نیاز سفره نوروز از آن جمله است. مردمی که برای جشن آمده اند (اعم از ساکنین باکو و مسافران نوروزی) با همدیگر روبوسی می کنند و عید را به هم دیگر تبریک می گویند و آتش روشن می کنند.
در این مراسم بچه ها با لباس های محلی به رقص سنتی مشغول می شوند و مردهایی با لباس نمادین رزمی مشاهده می شوند که یادآور مقاومت پهلوانان قدیم در برابر دشمنان می‌باشد. همچنین در این مراسم شما باهار قیزی (دختر بهار) را می بینید که لبخند بر لب دارد و آمدن بهار را مژده می دهد.
خوانندگان ملی ترانه‌هایی در مورد آمدن بهار می‌سرایند و آلات موسیقی ملی آذربایجان را می‌نوازند و دیگر شخصیت‌های افسانه‌ای آذربایجان کچل و کوسا با مردم دست می دهند و تخم مرغ به هم می‌زنند و با این رسم قدیمی در میان مسافران نوروز شادی می‌کنند.
علاوه بر پایتخت در دیگر شهرهای آذربایجان مانند گنجه، شکی، لنکران، سومقاییت، نخجوان، بیله سوار، شاماخی، قوبا و قبله و سایر نیز مراسم مخصوص عید نوروز برگزار می‌شود.
همچنین در کنار اینها انواع غذاهای آذربایجانی روی آتش و در فضای باز طبخ می‌شود و در کنار اینها انواع شرینی های مخصوص عید باکو عرضه می شود. همچنین در این جشن‌ها، ورزشکاران مهارت خود را در معرض نمایش می‌گذارند.
