نشست بررسي «راهکارهاي توسعه ایران‌شناسی در روسیه و کشورهاي مشترك‌المنافع» با سخنرانی رایزن فرهنگی كشومان در سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی برگزار شد.
به گزارش مرکز فرهنگی قفقاز به نقل از سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامي، رضا ملكي در ابتداي اين نشست با تشريح فعالیت‌هاي رایزنی فرهنگي ايران در مسكو، به آخرين اقدامات صورت گرفته در حوزه ایران‌شناسی پرداخت و الويت اين مجموعه را ارتقاي سطح ایران‌شناسی در حوزه كشورهاي مشترك‌المنافع بيان كرد.
وي گفت: ایران‌شناسی در هر کجاي دنیا با هر نیتی انجام شده باشد، خروجی تمام آنها این است که تمام ایران‌شناسان به تمدن ایران زمين بسیار احترام می‌گذارند و آن را یک فرهنگ مقتدر و صاحب جایگاه ویژه می‌دانند؛ بخشی از احترامی که اکنون در خارج از کشور نسبت به ایران وجود دارد نيز نتیجه تلاش‌هاي آنها مي‌باشد.
وي افزود: ما گاه ایران‌شناسی را تنها با حوزه جغرافیاي ایران امروز و مردم آن در نظر می‌گیریم؛ حال اينكه ایران‌شناسی، شناخت تنوع اقوام، ملت‌ها، ادیان و حوزه‌هاي فرهنگی است که در قلمروي تاریخی تمدن ایران قرار می‌گیرند.
ملكي ادامه داد: جریان‌هاي مختلف ایران‌شناسی در دنیا وجود دارد که مكتب اروپا (از معتبرترین انجمن‌هاي ایران شناسی در دنیا)، آمریکا (كه تا حدودي نسبت به ایران امروز واگرایی دارد) و انگلیس از جمله آنها مي‌باشد كه در كنار سایر کشورها منجمله آسیاي مرکزي، قفقاز و روسیه به عنوان ديگر قطب‌هاي ایران‌شناسی در دنیا کمتر مورد توجه قرار گرفته است.
رايزن فرهنگي كشورمان در فدراسيون روسيه افزود: دلایل اين كم‌توجهي را نيز مي‌توان انحصاري بودن آنها به زبان روسی اعلام كرد كه در حقيقت آنها براي تمركز در اين موضوع به زبان انگلیسی آشنا نبوده‌اند. از ديگر دلایل را هم می‌توان مواضع سیاسی روس‌ستیزي و واگرایی نسبت به اين كشور ذکر کرد.
ملكي، در بخش ديگري از سخنانش به بحث درباره ایران‌شناسی در روسیه پرداخت و در سه زمینه وضعیت ایران‌شناسی در روسیه، مشکلات ایران‌شناسی در روسیه و راهکارهاي توسعه ایران‌شناسی در اين كشور پرداخت.
ایران‌شناسی در دانشگاه سن‌پترزبورگ سابقه‌اي به قدمت دو قرن دارد
وي در ادامه با بيان اينكه در سال 2018، دویستمین سال مراسم بینانگذاري ایران‌شناسی در دانشگاه سن‌پترزبورگ روسيه برگزار خواهد شد، گفت: در طول این دو قرن، ایران‌شناسان زیادي در روسيه پرورش یافته و فعالیت کرده‌اند كه شاید بتوان گفت در طول این مدت حدود 500 ایران‌شناس در اين كشور فعالیت كرده و تا امروز بالغ بر 120 تن ایران‌شناسان تربيت كرده است.
ويژگي‌هاي ايران‌شناسي روسيه
ملكي، همچنين گفت: یکی از ویژگی‌هاي ایران‌شناسی روسیه اين است که بخشی از قلمرو فرهنگی و تمدن ایرانی ـ اسلامی در دسترس ایران‌شناسان روسیه بوده؛ بر خلاف ایران‌شناسان غرب که از این جغرافیا دور بوده‌اند. بخشی از خود ایران‌شناسان هم از اهالی همین حوزه بوده‌اند مانند تاجیک، داغستانی و تاتار كه با این فرهنگ و تمدن بیگانه نبوده‌اند و درک درستی از آن داشته‌اند. به همین دلیل ایران‌شناسی در این منطقه عمیقظتر از سایر مناطق انجام شده است.
وجود 12 هزار نسخه خطی در قازان
وي افزود: ویژگی دیگر ایران‌شناسی در روسیه، وجود میراث مکتوب بی‌نظیر در این منطقه است. نسخ خطی که در سن‌پترزبورگ، مسکو، غازان، تاشکند و در این منطقه وجود دارند، عمدتاً انتخاب شده هستند. این منابع در جاي دیگري دیده نمی‌شود؛ براي نمونه در قازان 12 هزار نسخه خطی به زبان‌هاي عربی، ترکی و فارسی وجود دارد. در انستیتوي شرقی سن‌پترزبورگ هم حدود 20 هزار نسخه خطی نگهداري می شود.
6 هزار قطعه از قلمرو سرزمینی ایران در موزه آرمیتاژ نگهداري مي‌شود
ملكي ادامه داد: اسناد تاریخی متعددي نیز در اختیار ایران‌شناسان منطقه بوده است که ایران‌شناسان در سایر نقاط جهان به آن دسترسی نداشته‌اند. میراث فرهنگی و موزه‌هاي این منطقه نیز داراي قطعات مربوط به ایران امروز و ایران تاریخی است؛ براي مثال، موزه آرمیتاژ سن‌پترزبورگ از قلمرو سرزمینی ایران امروز، 6 هزار قطعه اثر دارد. از بررسی این میراث فرهنگی، آثار زیادي تولید می‌شود. سال گذشته، موزه آرمیتاژ، کتابی را درباره آثار مسی ایرانی منتشر کرد که حدود يك‌هزار صفحه است.
وي افزود: این ایران‌شناسان که بخشی از آنها از همین قلمرو بوده‌اند، در طول 200 سال با دسترسی به منابع مکتوب و منابع میراث فرهنگی، آثار علمی تولید کرده‌اند که در یک آمار حدود 9 هزار اثر ارزیابی شده است.
ايران‌شناسان روسيه، سرآمد ايران‌شناسان جهان
رايزن فرهنگي كشورمان با تأكيد بر اينكه روس‌ها در زمینه زبان‌شناسی زبان‌هاي ایرانی بی‌تردید در دنیا سرآمد هستند و کمتر حوزه‌اي در دنیا وجود دارد که اینقدر عمیق در این زمینه کار کرده باشد، گفت: بسیاري از زبان‌هاي ایرانی، مانند زبان سغدي را روس‌ها رمزگشایی کرده‌اند. زبان‌شناسانی که در روسیه مستقر بوده‌اند اذعان داشته‌اند که منابع آنها بسیار بی‌نظیر و متعدد است. براي نمونه، یکی از منابع آنها، یک دايره‌المعارف 12 جلدي زبان‌هاي ایرانی است.
وي ادامه داد: یکی دیگر از ویژگی‌هاي ایران‌شناسی در روسیه این است که ایران‌شناسان روسیه و به طور اساسي مراکز علمی و دانشگاهی، از همکاري و مشارکت با ایران در محافل علمی خود استقبال می‌کنند. شاید این وضعیت در غرب اینگونه نباشد. بنابراین اگر قرار باشد این مسیر ادامه پیدا کند، به نظر می‌رسد که ما باید در نوع تعامل خود با حوزه ایران‌شناسی در روسیه تجدیدنظر کنیم.
مشکلات ایران‌شناسی در روسیه
رايزن فرهنگي كشورمان در بخش ديگري از سخنانش در خصوص مشکلات ایران‌شناسی در روسیه، اظهار كرد: مهم‌ترین مشکل ایران‌شناسی در روسیه آن است که حمایت‌هاي شوروي سابق از این حوزه دیگر وجود ندارد و مراکز ایران‌شناسی و ایران‌شناسان نیازمند حمایت‌اند و روسیه امروز آن انگیزه گذشته براي حمایت از ایران‌شناسی و سرمایه‌گذاري روي آن را ندارد.
عمده ایران‌شناسان مطرح روسیه در آستانه بازنشستگی هستند
وي افزود: همچنين عمده ایران‌شناسان مطرح روسیه به سنین بازنشستگی رسیده‌اند و عملاً دیگر فعالیت علمی زیادي ندارند. علاوه بر اينها، در گذشته، ایران‌شناسان شوروي یا روسیه ارتباط چندانی با محافل ایران‌شناسی غرب و آمریکا نداشتند. ولی بعد از فروپاشی، این ارتباطات گسترده شده است. این امر از یک جهت خوب است، ولی از طرف دیگر می‌تواند تهدیدات و خطراتی داشته باشد. ممکن است آن جریان‌هاي واگرایی و سیاسی به اینجا هم سرایت کند. هرچند معمولاً ایران‌شناسان روس چنین مواضعی را ندارند.
راهکارهاي توسعه ایران‌شناسی در روسیه
ملكي در باره راهکارهاي توسعه ایران‌شناسی در روسیه هم گفت: بنیاد بین‌المللی ایران‌شناسی، حدود هشت سال پیش به عنوان یک نهاد علمی روسی در فدراسیون روسیه ثبت شده است. این بنیاد یک دوره اوج‌گیري و شکوفایی داشت و یک مقطعی دچار افول شد. به تازگي تلاش شده است که سرپرستی براي این بنیاد انتخاب و فعالیت آن از سر گرفته شود و به جایگاه اصلی خود بازگردد. قطعاً بنیاد ایران‌شناسی می‌تواند به عنوان حامی مطالعات ایران‌شناسی در منطقه و روسیه ایفاي نقش کند.
وي افزود: یکی دیگر از راهکارهاي توسعه ایران‌شناسی در منطقه روس‌زبان، تأسیس انجمن ایران‌شناسی اوراسیاست. هدف اصلی این انجمن، توسعه ایران‌شناسی در منطقه روس‌زبان با محوریت زبان روسی است. اگر انجمن ایران‌شناسی اوراسیا به عنوان یک انجمن بین‌المللی با محوریت روسیه و ایران شکل بگیرد، می‌تواند محلی براي ارتباط ایران‌شناسان در منطقه آسیاي مرکزي، قفقاز، روسیه و حوزه روس‌زبان (بلاروس، اوکراین، لیتوانی، گرجستان، ارمنستان، ازبکستان، استونی) باشد.
اين استاد دانشگاه ادامه داد: سال گذشته، انجمن ایران‌شناسی اروپا، هشتمین کنگره بین‌المللی خود را در سن‌پترزبورگ برگزار کرد. 300 نفر از ایران‌شناسان دنیا مقاله ارايه دادند و از ایران هم حضور خوبی در این کنگره انجام شده بود. در این همایش، از خود روسیه کمتر از ده نفر شرکت داشتند. علتش همان زبان روسی بود، زیرا ایران‌شناسان روس و در کل ایران‌شناسان منطقه نمی‌توانند به زبان انگلیسی مقاله بنویسند.
نقش انجمن ایران‌شناسی اوراسیا در توسعه ايران‌شناسي جهان
وي در ادامه سخنان خود با اظهار اينكه انجمن ایران‌شناسی اوراسیا می‌تواند به عنوان محلی براي حضور ایران‌شناسان روس‌زبان ايفاي نقش كند، گفت: مقدماتی براي این انجمن فراهم شده است و حدود 50 نفر از ایران‌شناسان مطرح دنیا، از آمریکا تا ژاپن، چین، هند و کشورهاي آسیاي مرکزي، قفقاز و روسیه و ایران به صورت انتخاب‌شده براي عضویت در این انجمن دعوت شده‌اند. خوشبختانه بیش از 40 نفر، از جمله آقاي فراگنر، تا امروز اعلام آمادگی کرده‌اند و اميدواريم تا مهرماه امسال تأسیس شود.
ملكي سخنان خود را اينگونه ادامه داد: از دیگر اقدامات براي توسعه ایران‌شناسی، برگزاري جایزه منطقه‌اي کتاب سال با همکاري دبیرخانه جهانی کتاب سال جمهوري اسلامی ایران است. این جایزه در حوزه زبان روسی در دو رشته ایران‌شناسی و اسلام‌شناسی انجام خواهد شد. در سطح روسیه هم اصلی‌ترین مراکز ایران‌شناسی مشارکت جدي و همکاري خوبی در این فعالیت دارند.
وي با اعلام اين گفته كه ایجاد مرکز مطالعات نسخ خطی ایران و اسلام در انستیتو نسخ خطی سن‌پترزبورگ یکی دیگر از راهکارهایی است که براي توسعه ایران‌شناسی در نظر گرفته شده است، تأكيد كرد: سن‌پترزبورگ، بزرگترین محل نگهداري نسخ خطی در منطقه است و امیدواریم این حرکت در کتابخانه مرکزي قازان نیز آغاز شود.
استمرار ايران‌شناسي در روسيه نيازمند مشاركت همگاني است
ملكي تصريح كرد: پایداري و استمرار این حرکت‌ها براي توسعه ایران‌شناسی در حوزه روس‌زبان، منوط به مشارکت، همکاري، حضور و حمایت نهادهاي ذیربط در جمهوري اسلامی ایران است. بنیاد ایران‌شناسی می‌تواند نقش کلیدي هم در انجمن ایران‌شناسی اوراسیا و هم در مطالعات ایران‌شناسی در حوزه روس زبان ایفا کند.
وي ادامه داد: پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگري نیز می‌تواند در حمایت از ایران‌شناسی در این منطقه فعالیت داشته باشد. گنجینه‌هاي نسخ خطی، مانند کتابخانه آستان قدس رضوي، موزه ملک و دیگر مجموعه‌ها هم می‌توانند به گسترش ایران‌شناسی در اين منطقه کمک کنند.
الزام آموزش زبان فارسي در خارج از كشور
رضا ملكي، رايزن فرهنگي كشورمان در روسيه در پايان سخنانش در اين نشست تخصصي، گفت: گاهی تلقی می‌شود که آموزش زبان و ادبیات فارسی و ایران‌شناسی، بخش گل و بلبل دیپلماسی و روابط فرهنگی ما در خارج از کشور است. این برداشت، زيرا اصولی و درست نیست. معرفی و گفت‌وگو درباره ایران، اسلام و گفتمان انقلاب اسلامی، بدون زبان فارسی امکان‌پذیر نخواهد بود.
