داعش و وضعیت آینده تندروی در قفقاز

ارتباط گروه های قفقاز شمالی با داعش در یک سال گذشته مد نظر بسیاری از کارشناسان و تحلیل گران منطقه بوده است. در همین راستا برای بررسی بیشتر نقش گروه های  تندرو  قفقازی و ارتباط آنها با داعش گفتگویی با محسن پاک آیین کارشناس قفقاز و سفیر ایران در باکو داشته ایم:

مرکز بین المللی مطالعات صلح: نقش گروهای  تندرو  قفقاز شمالی  در شرایط کنونی چیست؟

هدف اول گروهای  تندرو در  قفقاز شمالی جمهوری های مسلمان نشین فدراسیون روسیه از جمله داغستان ،چچن و تاتارستان است و این گروه ها در قفقاز جنوبی نیز نفوذ در جمهوری آذربایجان را در اولویت برنامه های خود دارند. روش گروه های تندرو نظیر داعش این است که با ایجاد ارتباط با مسلمانان تندرو و جدب آنان،برنامه اعزام افراد آموزش دیده را به سوریه و عراق فراهم می نمایند. عملیات نظامی گروه‌های تروریستی در کشورهای اسلامی و تهدید آنان نسبت به کشورهای قفقاز، موجب شده تا روسیه ، اذربایجان و گرجستان ، خطر فعالیت‌های فرقه‌های وهابی را یک تهدید جدی برای امنیت منطقه تلقی نمایند. سازمان های اطلاعاتی کشورهای منظقه معمولا از پدیده ای به نام « مهاجرت طالبانیسم به قلمرو قفقاز و آسیای مرکزی» اظهار نگرانی کرده اند.

مرکز بین المللی مطالعات صلح: ارتباطات  گروه های قفقازی با داعش چگونه است؟

گروه‌های تروریستی القاعده، جبهه النصره، داعش، الشباب و انصار بیت المقدس از جمله گروه‌های تروریستی فعال درمناطق مختلف جهان از جمله قفقاز هستند که اندیشه‌های فرقه وهابی ریشه تفکرات آنان است. از سوی دیگر آنان کشتار مسلمانان اعم از شیعه و سنی را در دستور کار دارند. جمهوری آذربایجان به دلیل داشتن 390 کیلومتر مرز مشترک با جمهوری‌های خودمختار و مسلمان نشین روسیه، یکی از بهترین مکان‌ها برای رشد گروه‌های تروریستی است. در آخرین آمارهای اعلام شده از سوی مقام‌های جمهوری آذربایجان، در مجموع سیصد شهروند این کشور فریب خورده و به جای جنگ برای آزادسازی اراضی اشغالی جمهوری آذربایجان، به گروه تروریستی داعش در سوریه ملحق شده‌اند. مبلغین فرقه وهابی، امروز با سیاست‌های جمهوری آذربایجان و سایر جمهوری‌های مسلمان نشین آسیای مرکزی آشنا شده‌اند، از یکسال پیش دولت‌های حاکم بر این کشورها را به تأسیس حکومت موردنظر خود تهدید کرده‌اند. این تهدیدها موجب شده است که در جمهوری‌های یادشده، موضوع ادامه فعالیت‌های فرقه ضاله وهابی و سایر فرقه‌های وابسته به این تفکر نادرست، مورد بازنگری قرار بگیرد.

مرکز بین المللی مطالعات صلح: تاثیر گروه های تندرو قفقازشمالی از  منطقه خاورمیانه و  داعش در چه ابعادی است؟

حضور 300 تبعه جمهوری آذربایجان در سوریه بطور طبیعی نشانگر تاثیر پذیری آنها از تحولات خاورمیانه است .اگرچه عوامل و ریشه‌های ورود و گسترش وهابیت در جمهوری آذربایجان درکنار تاثیر پذیری از رویدادهای خاورمیانه، به خلاء دینی ناشی ازفروپاشی شوروی و ضعف بنیان‌های اعتقادی مردم جمهوری آذربایجان می باشد که موجب شده جریان‌های انحرافی مانند وهابیت که ربطی هم به اهل تسنن ندارند.،در برخی از ارکان جامعه لائیک آذربایجان نفوذ پیدا نمایند. گلوبال ریسرچ چند وقت پیش اعلام کرد، شواهد حاکی از حضور هفده هزار جنگجوی خارجی در جبهه نبرد سوریه است که در بین غیرعرب‌ها، چچنی‌ها اکثریت این افراد را تشکیل می‌دهند. همچنین بنا به گزارش شبکه المنار لبنان تا ۱۲ ژوئن ۲۰۱۳ (۲۲ خردادماه ۱۳۹۲)  قفقازی‌ها پس از اتباع عربستانی و مصری، سومین آمار بالای تلفات در سوریه را دارند. قفقازی‌های حاضر در صف معارضان سوریه را باید به دوگروه تقسیم کرد: یک گروه چچنی‌های اروپایی که خانوادهای آن‌ها در خلال جنگ‌های اول و دوم چچن در طول دهه نود و اوایل قرن حاضر موطن خود را ترک کرده‌اند و گروه دیگر، افرادی که عمدتاً تحت تاثیر تبلیغات امارت خودخوانده اسلامی قفقاز رهسپار سوریه شده‌اند که ترکیه معبر ورود اکثریت قریب به اتفاق آن‌ها به سوریه بوده است. در واقع این نوع از مهاجرت باعث برقراری تماس افراطیون سابق در افغانستان با همفکران خود در آسیای میانه و قفقاز و ماورای قفقاز، در چچن، شده است. رویدادهای خونین چچن و جنگ چچنی ها با دولت روسیه، پیامد همین وضعیت بود؛ و بسیاری از چهره های افراطی عربی مستقر در افغانستان با ورود به چچن، به آموزش مسلمانان تندرو و ضد روسی پرداختند. بنابراین همکاری گسترده اسلام گرایان عرب و غیر عرب در قفقاز و ماورای قفقاز در سال های دهه 1990 شکل گیری یک جنبش تروریستی تحت نام اسلام را سبب شد که امروزه بازتاب آن را در سوریه و عراق شاهد هستیم.امروز  در روسیه جریان‌های افراطی مذهبی از حضور میلیونی مهاجرین کارجوی ترک و آذری زبان، سوء استفاده‌های لازم را می برند. به گونه ای که در حال حاضر بخش قابل‌توجهی از مهاجرین کارجوی آذری تحت نفوذ سلفی‌ها قرار گرفته‌اند.

موضوع قابل‌مشاهده دیگر این که سلفی‌ها در منطقه وارد عرصه‌های اقتصادی شده‌اند و در خیلی از کشورهای منطقه ، پیروان سلفیت در بازارها، فروشگاه‌ها، صرافی‌ها و شرکت‌های ارائه خدمات، فعال هستند. شایع است که هر یک از اعضای جریان سلفیت به صورت ماهیانه حمایت مالی می‌شوند که این امر زمینه جذب مردم گرفتار در مشکلات متعدد اقتصادی و اجتماعی منطقه به‌ این جریان را افزایش داده است.

مرکز بین المللی مطالعات صلح: وضعیت آینده تندروی در  قفقاز و قفقازشمالی چگونه است؟

بنظر من مقابله با تفکرات افراطی وهابیون در قفقاز شمالی بخصوص جمهوری آذربایجان کار مشکلی نیست.چرا که تعداد وهابی‌ها در این کشور در مقایسه با کشورهای عربی بسیار کم است و باکو معتقد است که  وهابی ها قصد دارند راه توسعه جهانی جمهوری آذربایجان را مسدود نمایند و لذا تحرکات این گروه تروریستی را تحت نظر داشته و انگیزه قوی برای مقابله با افراطیون در قفقاز شمالی و جنوبی وجود دارد.در واقع این گروه ها به میزانی که در خاورمیانه موفق به نظر می رسند، در منطقه قفقاز موفق نیستند، زیرا فضای اجتماعی و فرهنگی قفقاز بسیار متفاوت با خاورمیانه است. اولا قفقاز شمالی که شامل داغستان، چچن، اینگوشیا و قره چای است، اینها مناطقی هستند که در حوزه روسیه قرار دارند و در قفقاز جنوبی یعنی جمهوری آذربایجان، گرجستان و ارمنستان فضای بسیار اندکی برای فعالیت های وهابی گری و سلفی گری فراهم است. به طور خاص در مورد جمهوری آذربایجان می تئانم بگویم که جریان افراطی وهابیت اخیرا در آذربایجان رشد داشته، اما قاطبه مردم آذربایجان چه شیعه و چه سنی و نیز جناح های غیر دینی با رشد افراط گری دینی در کشور خود مخالف هستند و از این پدیده منفی استقبال نمی کنند. وهابیان از سال۱۹۹۷ پایگاه هایی در آذربایجان تاسیس کرده و با ساخت و نفوذ در مساجد به تبلیغ عقاید خود پرداختند. مسجد ابوبکر، بزرگ ‌ترین مسجد وهابی در آذربایجان، با کمک مالی یکی از بنیادهای خیریه کویتی در سال ۱۹۹۸ در باکو احداث شد و با جدی شدن خطر گسترش وهابیت در آذربایجان خانواده های آذری نسبت به این مسجد حساسیت پیدا کرده و نهایتا این مسجد تعطیل شد. با وجود فعالیت برخی گروه های افراطی، اکثر سنی های جمهوری آذربایجان با اکثریت شیعه ارتباط و همبستگی نزدیکی دارند و در کنار هم با تفاهم و دوستی زندگی می کنند. آقای “الله شکور پاشازاده”، رئیس اداره مسلمانان قفقاز، ارتباط نزدیکی با سنی های آذربایجان و حتی منطقه قفقاز ایجاد کرده و یکی از معونین وی سنی می باشد. در واقع او به عنوان شخصیتی شیعه از سوی مفتی های اهل سنت قفقاز به عنوان رئیس انتخاب شده که حکایت از ارتباط نزدیک اهل سنت و شیعیان در منطقه دارد.طبق قانون آذربایجان ،فعالیت فرقه وهابی از آن جا که باعث تفرقه دینی بین مردم می‌شود، قابل پیگرد قانونی بوده و دولت آذربایجان می‌تواند فعالیت این جریان‌ها را غیرقانونی اعلام و متوقف سازد.لذا فکر می کنم وهابی‌ها در جمهوری آذربایجان در وضعیتی نیستند که دولت باکو را با مشکل اساسی مواجه سازند و یا شرایط موجود شکل گرفته در این کشور را به هم بریزند، ولی ممکن است در آینده برخی کشورهای غربی که حامی تروریست های وهابی هستند ، از اهرم افراطیون برای تحت فشار قرار دادن دولت جمهوری آذربایجان جهت کسب امتیاز استفاده نمایند.بنظر من بهترین  و عملی ترین راه مبارزه با تهدیدهای افراط ‌گرایانه در جمهوری آذربایجان، توجه به مبانی فکری و آموزه های تشیع به عنوان یک دین منطقی و معتدل است. چراکه در غیاب جریان دینی شیعه اثنی عشری قوی، وهابیت برای موفق شد در جمهوری آذربایجان زمینه مساعدی برای فعالیت پیداکند. در شرایط کنونی نیز قشر دیندار شیعه، مانع بزرگی بر سر راه قدرت گرفتن وهابی‌ها در این کشور است.با توجه به تهدیدهای مشترک افراطیون وهابی در منطقه همکاری کشورهائی همچون ایران،روسیه،آذربایجان و گرجستان می تواند برای ریشه کن کردن این فرقه انحرافی موثر باشد.

این مطلب در تاریخ 25 اسفند 1393 توسط مرکز مطالعات بین المللی صلح منتشر شد.