کریدور میانی با حمایت غرب، ترکیه و آذربایجان در حال گسترش است و پیامد مستقیم آن کاهش اهمیت ژئواکونومیک ایران در معادلات منطقه‌ای است. در چنین شرایطی، تهران می‌تواند با تقویت مسیرهای جایگزین و بهره‌گیری از ظرفیت‌های ترانزیتی خود، توازن راهبردی را بازسازی کند و نقش محوری‌اش در اتصال شرق و غرب را حفظ نماید.
به گزارش مرکز فرهنگی قفقاز، پس از جنگ روسیه و اوکراین، کریدورهای حمل‌ونقلی تازه‌ای برای اتصال آسیا به اروپا اهمیت بیشتری یافته‌اند. در این میان، ترکیه و جمهوری آذربایجان با توسعه «کریدور میانی» تلاش می‌کنند مسیر چین به اروپا را از طریق آسیای مرکزی و قفقاز فعال کنند. این روند عملاً با حمایت ایالات متحده و اتحادیه اروپا همراه بوده و هدفی روشن دارد: کاستن از جایگاه ایران در مسیرهای تجاری بین‌المللی.
تهران بارها مخالفت خود را با کریدور زنگزور ـ به عنوان بخش مهمی از کریدور میانی ـ اعلام کرده است. چرا که این پروژه می‌تواند نفوذ ترکیه و ناتو در قفقاز را افزایش داده، مسیرهای سنتی ایران به روسیه و اروپا را محدود سازد و حتی موقعیت مسکو و تهران را در قفقاز جنوبی به حاشیه براند. از همین رو، مسئله تنها اقتصادی نیست؛ بلکه به امنیت ملی ایران گره خورده است.
غرب و نگاه ابزاری به ارمنستان
برای واشنگتن و بروکسل، ارمنستان نه یک شریک واقعی بلکه سکویی برای اتصال ترکیه به آسیای مرکزی است. منابع انرژی آذربایجان و آسیای میانه، مقصد اصلی اروپا محسوب می‌شود و هر مسیری که بتواند روسیه و ایران را از زنجیره حذف کند، برای غرب ارزشمند است. از این منظر، زنگزور فقط یک راهگذر ساده نیست بلکه بخشی از معادله بزرگ‌تر برای مهار ژئوپلیتیک ایران و روسیه است.
این رویکرد سبب شده ایران نه تنها به صورت رسمی با پروژه مخالفت کند، بلکه برای مقابله با اثرات آن به سمت مسیرهای موازی و جایگزین روی آورد.
کریدورهای جایگزین؛ فرصت‌های ایران
ایران با تکیه بر موقعیت جغرافیایی ویژه‌اش می‌تواند شبکه‌های جدید ترانزیتی را فعال کند. مسیر تاجیکستان-ازبکستان-ترکمنستان-ایران-ترکیه (TUTIT) یکی از مهم‌ترین طرح‌هایی است که می‌تواند چین را از آسیای مرکزی به اروپا برساند و در عین حال از خاک ایران عبور دهد. این پروژه نه تنها امکان متنوع‌سازی مسیرهای ترانزیتی را فراهم می‌سازد، بلکه برای ایران در شرایط تحریم، یک اهرم اقتصادی و سیاسی به شمار می‌رود.
در کنار این، راه‌آهن چین-قزاقستان-ترکمنستان-ایران نیز به سرعت در حال توسعه است. گزارش‌ها نشان می‌دهد که حجم بار در این مسیر طی سال ۲۰۲۴ نسبت به سال پیش ۳۱ درصد افزایش یافته است. کاهش زمان تحویل بار از چین به ایران به ۱۵ روز، نشانه‌ای روشن از ظرفیت بالای این کریدور است.
تقویت جایگاه ایران در معادله اوراسیا
ایران در همکاری با ازبکستان و ترکمنستان گام‌های مهمی برای تسهیل حمل‌ونقل، کاهش هزینه‌های ترانزیتی و ایجاد مراکز لجستیکی برداشته است. توافق بر سر بهبود مدیریت حمل‌ونقل و توسعه زیرساخت‌های بنادری در جنوب ایران، مسیر را برای تبدیل تهران به یک گره کلیدی در زنجیره تأمین اوراسیا هموار می‌سازد.
مزیت اصلی این رویکرد آن است که ایران نه تنها از فشارهای غرب در قفقاز آسیب نخواهد دید، بلکه با ایجاد کریدورهای متنوع، ظرفیت‌های تازه‌ای برای تجارت دریایی و زمینی خود فراهم می‌آورد. این همان نقطه‌ای است که تهران می‌تواند معادله طراحی‌شده غرب برای حذف ایران از مسیرهای کلان تجاری را بر هم بزند و حتی ابتکار عمل را در سطحی جدید به دست گیرد.
