Kəmalə Ağazadə: «Necə olur, uşaq döyüldüyünü deyəndə əqli xəstə olduğu üçün söylədikləri əsas götürülmür, amma yıxıldığını deyəndə hər kəs inanır?”
Ombudsman Elmira Süleymanova: «Hətta bir hal oldu, döyülmə nəticəsində uşaq dünyasını dəyişmişdi…»
7 saylı Suraxanı internat məktəbində 7 yaşlı Nahidin döyülməsinə münasibət bildirən Azərbaycan Uşaqlar Birliyinin sədri Kəmalə Ağazadə Bizimyol.info-ya bildirib ki, internat evində uşaqların döyülməsi faktları yeni deyil: “Bu həmişə olub. Sadəcə internatda oxuyan uşaqlar bu olayların işıqlandırılmasından çəkiniblər, qorxublar. Sonuncu, 7 saylı internat evində döyülən Nahidin məsələsi də onlardan biridir. Əqli cəhətdən geri qalan uşaqların qaldığı müəssisələrdə zorakılıq faktları var. Qanunvericilikdə əqli inkişafdan qalan uşaqların dedikləri sübut kimi qəbul edilmir. Buna görə də problem həllini tapmır, məsul şəsxlər cəzadan yayına bilirlər. Məsələn, Nahidin döyülməsinin araşdırılması üçün ekspertiza olmadı. Araşdırmaya müstəqil qurumlar, uşaq psixoloqları cəlb edilmədi. Necə olur ki, uşaq döyüldüyünü deyəndə əqli xəstə olduğu üçün söylədikləri əsas götürülmür, amma yıxıldığını deyəndə hər kəs inanırdı?”.
Kəmalə Ağazadə deyir ki, problemin kökündə dayanan məsələlərdən biri də belə məktəblərin ictimaiyyətin nəzarətindən kənarda qalmasıdır: “Bu məktəblər ictimai sektor üçün qapalıdır. Yəni kimsəsiz uşaqların vəziyyəti ilə bağlı şəfaff monitorinq aparmaq və real vəziyyəti öyrənmək mümkün deyil. Bizim əldə etdiyimiz məlumatlar köhnəlmiş məlumatlardır. Həmin məktəbdən ayrılmış uşaqlar sonradan içəridə nə baş verdiyini danışırlar və biz də bu şəkildə internat məktəblərinin daxilindəki vəziyyətdən xəbər tuturuq. Təəssüf ki, onda da artıq gec olur”.
Bu gün internat məktəblərində baş verənləri, ümumi vəziyyəti təxmin edə bilmək üçün Bakının müxtəlif bölgələrindəki internat məktəblərinin məzunları ilə danışdıq. Təbii ekspertlərin də dediyi kimi hazırda internatda oxuyanların fikirlərini öyrənmək mümkün deyil. Onlar səhərisi gün başlarına gələcəklərdən çəkindikləri üçün danışmaq istəmirlər.
Araz Əhmədov Maştağada yerləşən 1 saylı internat evinin məzunudur. Deyir onların vaxtlarında da bir sıra xoşagəlməz hadisələr olub ancaq bəzi aktiv şagirdlər şikayət edərək direktorun dəyişdirilməsinə nail olublar: “Bundan sonra vəziyyət qismən də olsa dəyişdi. Bizim vaxtımızda belə idi. Pis olan direktoru işdən cixartdırırdıq. Xatırlayıram, internatda oxuduğum illər ərzində şikayətlərimizlə iki dəfə direktorun işdən çıxarılmasına nail olmuşduq. Demək olar ki, müəssisədaxili bir çox şeylərə nəzarət edə bilirdik”.
Eyni internat evini bitirən Əli Əliyev isə deyir ki, Maşdağadakı internat evindəki ən böyük problem yeməklə bağlı olub: “1990-cı ildə körpələr evindən Nizami rayonunda yerləşən uşaq evinə gəlmişəm. Burada bir müddət qalandan sonra Maşatağadakı internat məktəbinə göndərilmişəm. Uşaqlığım çox pis keçib. Döyülmək, söyülmək, təhqir olunmaq və s. Elə vəziyyətlər olub ki, əlimdən yeməyimi, içməyimi, hər şeyimi alıblar. Amma mənim uşaq vaxtı tək istəyim olub. Mənə nə edirlər etsinlər ancaq kitabımı əlimdən almasınlar. Orada Yeganə adlı bir müəlliməm vardı. İstərdim bu müsahibəmi o da oxusun. Çünki o ivə Leyla adlı digər müəllimə bizim uşaqlığımızı əlimizdən alıblar. Döyülmək, söyülmək qalsın bir qırağa, istənilən uşaq internatda yeyib-içmək məsələsində əziyyət çəkir”, – deyən Əli Əliyev əlavə edir ki, ən acınacaqlı günləri Nizami rayonunda yerləşən 1 nömrəli uşaq evində olub:
“Ən xırda səhvlərimiz cəzalandırılırdı. Sanki uşaq manyakı idilər. Onlar uşaqları döyməkdən həzz alırdılar. Yaxşı günahımız nəydi? Ya icazəsiz futbol oynamışıq, ya da hovuza girib çimmişik. Buna görə uşağı manyakcasına döymək olarmı? Nə etdiyimizdən asılı olmayaraq hər gün döyülürdük. Orada olan uşaqların həyatında mütləq belə bir xatirə var. Nar çubuğu ilə döyüləndə sevinirdik. Nə yaxşı daha qalın çubuqla döyülməmişik deyə”.
Əlini hər dəfə “mən neynəmişəm, niyə mənə belə nifrət edirlər?”, – sualı düşündürürmüş. Deyir Maştağada yerləşən 1 saylı internat evinə gedəndən sonra daha az döyülüb. Ancaq burada da yemək problem olub: “Buradakı döyülmələr əvvəlkinə nisbətən yüngül, yemək isə əvvəlkindən az idi. Böyük sinif uşaqları müəllimlərə həddlərini aşmağa imkan vermirdilər. Ancaq həddimizi aşıb çox dəcəllik edəndə bir-iki qapaz dəyirdi. Daha rezin boruyla, dəmirlə döymək yox idi burada. Bir-iki qapaz da bizim üçün sığal çəkmək kimi bir şey idi”.
Əli Əliyev deyir ki, uşaqlıqda balaca Nahid kimi döyülənlər çox böyük travma alırlar. Onlar cəmiyyəti qınayırlar, düşünürlər ki, niyə normal insanlardan kənardadırlar: “Mən özüm də fikirləşirdim ki, valideynlərim məni tərk edibsə, cəmiyyət məni necə sevə bilər? Ona görə də ya aqressiv olurdum, ya da özümə qapanırdım. Ona görə də bu uşaqlar ən yaxşı halda oğru, sonra isə dilənçi, cibgir olurlar. Psixoloji gərginlik keçirən insanlar ətrafa daha başqa cür baxırlar. Onlar hətta adam da öldürə bilərlər. İnternatı bitirən uşaqlardan biri də mənəm. Ancaq, mən çoxlarından fərqli olaraq özüm-özümü tərbiyələndirmişəm. Cəmiyyətə başqa cür baxıram. Çalışıram ki, nələrsə edim, işləyim, gələcəyimi qurum və s. “.
Şəhla Novruzova isə Mərdəkan rayonundakı 2 saylı internat məktəbini bitirib. Bir neçə ay öncəsinə qədər Qızıldaşdakı Peşə Liseyinin yataqxanasında yaşayımış. İndi Bakıdan iş tapdığına görə oradan ayrılmalı olub. Deyir internat evlərində uşaqların döyülməsi onun üçün yenilik deyil. Çünki bu hadisə öz başına da gəlib.
Şəhla internatda oxuduğu illərdə çox döyüldüyünü deyir və bununla bağlı xoşagəlməz xatirələrini bizimlə bölüşür: “Yemək yemirdim deyə hər dəfə kişi müəllim məni döyürdü. Dəfələrlə şikayət etmişdim. Polis gətirtmişdim. Amma bir faydası olmamışdı. Həmin müəllimə gücüm çatmırdı. İnternatdan qaçmışdım, qorxurdum. Ən çox da kişi müəllimləri döyür uşaqları. Qadınlar hardasa taxtayla, silləylə vurur, çimdikləyirdi. Ancaq kişi müəllimlər ümumiyyətlə hörmət qoymur uşaqlara. Onlar üçün uşağın qız ya oğlan olması fərq etmirdi. Sillələyirdilər də, təpikləyirdilər də. Hətta yeri gələndə yumruqla da vurudular. Mən də çox döyülmüşəm. Başım hələ də çapıq- çapıqdır. Ora olduqca ciddi yerdir. İndi bilmirəm necədi vəziyyəti amma əvəllər çox pis idi. 2000-ci ildə 16 yaşım olanda internatı bitirib, Qızıldaşa gəlmişəm. 2 ay olar Qızıldaşdan ayrıldığım. Bakıda özümə iş tapmışam indi kirayə qalıram”.
Şəhla deyir, düzdür o internatı çoxdan bitirib ancaq əmindir ki, indi də döyülmə halları var. “Oranın atmosferini yaxşı bilirəm. Bütün döyülmələr, orada baş verən hadisələr psixologiyamı pozub. İndi kimsə qıraqdan bir söz deyəndə, ya çırtma vuranda elə bilirəm ki, bütün dünyam dağılır. Mən həmin an o adamı boğub öldürə bilərəm. Təsəvürünüzə gətirin, saçınızı yolurlar, güclə dartırlar, uzun açarla başındakı xüsusi nöqtələrə vurular. İnsanın bütün əsəbləri, sinir sistemi pozulur. Həddindən artıq aqressiv olur insan. Kimsə ətrafdan sizə yaxşı söz deyəndə belə onu başa düşmürsünüz, çatmır sizə. Yaxşı sözü belə pis başa düşüb, pis qavrayırsınız. Həyatda heç kimə qarşı inam olmur. Tamamilə özünə qapanmış olursan. Heç kimlə münasibət qura bilmirsən, şirin söz nədi dilinə gətirə bilmirsən. Bax budur internat evini bitirənlərin sonrakı taleyi”.
Nizami rayonundakı 1 saylı internat evini 2 il öncə bitirmiş Natiq Sarıyev isə deyir ki, oxuduğu müddətdə belə halla qarşılaşmayıb: “Sözün düzü orada uşaqlara yaxşı baxırdılar. Onları cəzalandırmaq, döymək söhbəti yox idi. Ancaq, yüngül cəzalar olurdu. Mən oranı 2010-cu ildə bitirmişəm. Oxuduğum illər yeni müdirin vaxtına düşüb. Hər yerə kamera quraşdırılmışdı, daimi nəzarət var idi. Odur ki, biz özümüzə qarşı sərt rəfdar görməmişik. Ancaq xırda cəzalar olurdu. Küncə qoymaq, tək ayaq üstə saxlamaq və s. kimi”,
Ombudsman Aparatı isə dünən 7 saylı Suraxanı internat evində balaca Nahidin döyülməsinə münasibət bildirib:
“Bir gün göstərdilər, uşaq deyir, müəllimə məni belə vurdu, elə vurdu. Hamımız görmüşük o kadrları. Səhəri gün durdu çıxış elədi ki, məni vurub eləməyiblər. Gedirdim, yıxıldım. Bizim əməkdaşlar gediblər araşdırmağa. Soruşublar harada yıxıldın? Gedib göstərib ayaqyolunun yanına ki, ayaqyoluna gedirdim, yıxıldım. Uşaq özü yıxıldığı yeri də göstərir. Soruşublar hara, neçə dəfə dəydin? Yəni uşaq başa düşmür, qanmır göz ən müdafiə olunan orqandır. Heç cürə… Ya gərək bilavasitə vurasan yumruqla, ya gərək bu tərəfindən vurasan, ya da təpəsindən”, – deyə E. Süleymanova bildirib. O, qeyd edib ki, insanlar arasında hələ də “müəllim uşağı döyə bilər” stereotipi var: “Televizorda bir nəfər çıxış edir ki, nə hay-küy qoparmısız, müəllimdi də, uşaq dəcəllik edib, döyüb. Deməli, bu stereotiplər hələ də yaşayır. Müəllim uşağı tərbiyə etməli, qayğısına qalmalı, onun intellektual inkişafı üçün münbit şərait yaratmalıdır. Kim deyir ki, müəllim uşağı döyə bilər? Kimin nə ixtiyarı var?! Bununla bağlı biz qanunların sərtləşdirilməsini istəyirik. Cismani cəza aradan qaldırılmalıdır. Uşaqlara qarşı zorakılığın nəinki sayı, hətta qəddarlıq səviyyəsi belə artmaqdadır”. Ombudsmanın sözlərinə görə, cismani cəza uşağa həm fiziki, həm də psixoloji travma vurur: “Cismani cəza alan uşaq həm də psixoloji travma alır. Və bunu heç vaxt unutmur. İndi bu uşaq böyüyəndə də bunu unutmayacaq. Qocalanda belə deyəcək ki, müəllimə mənim başımdan elə vurdu ki, gözlərim belə olmuşdu. Sonra mənəvi əzablar qalır uşaqda. Sabah uşaqlar başlayacaqlar o uşağı ələ salmağa. Bundan əlavə, uşaqda əlillik yarana bilər. Hətta bir hal oldu, döyülmə nəticəsində uşaq dünyasını dəyişmişdi…”
