Ərbəin Aşuranın ikinci epizodu və insanlığın ruhudur
…Ərbəin, sanki Aşuranın ikinci epizodu və onun insani ruhudur. Ərbəin mərasimləri ilə bağlı tərəddüdləri olanlar bilməlidirlər ki, Ərbəin artıq beynəlxalq və ictimai bir hərəkatdır. Onu yalnız İranlılıq, İraqlılıq, ya da daha pisi, partiya və qrupların məhdud çərçivəsində təhlil etmək doğru deyil. Ərbəinin mahiyyəti dar, siyasi, dağıdıcı tənqidlər və ya əyləncə məqsədli baxışlarla pozulmamalıdır.
Ərbəin bəlkə də mənəvi və insani həmrəyliyin ən mükəmməl təzahürlərindən biridir. Çünki bu ilahi ziyafətdə, əzablar görmüş İraq torpağının hər guşəsindən ən yüksək mənəvi səxavət bulaqları çağlayır və dilə gəlir. Bundan əlavə, “Ərbəin” adlı bu böyük-hadisənin çoxşaxəli və şəbəkəli gücü, möhtəşəm cazibəsi ilə baxışları və qəlbləri özünə çəkir, genişmiqyaslı bir hərəkat yaradır.
Müqəddəs torpaqlara gələ bilməyən saysız-hesabsız insanlar isə dünyanın istənilən nöqtəsində Ərbəin ruhunu — insan ləyaqətini diriltmə ruhunu — yenidən canlandıra bilərlər. Düşünülmüş və aktiv fəaliyyətlər, kütləvi və sosial media vasitəsilə, yaxud xeyirxahlıq, həmrəylik və mərhəmət yolu ilə Ərbəini şiə sərhədlərindən kənarda da insani bir səsə çevirmək mümkündür.
İnsanlıq: Müasir Dünyanın ortaq dili
Texnoloji əlaqələrin artdığı, sosial uçurumların dərinləşdiyi, ümumi böhranların coğrafi sərhədləri aşaraq dərin kimlik böhranlarına yol açdığı bir dövrdə, insanlıq müasir dünyanın ortaq dili ola bilər. Qlobal qərar və güc strukturlarında mənəvi dəyərlərin və mənanın yox olduğu bir zamanda, cəmiyyətləri hərəkətə çağıran hər hansı başqa bir kimlikdən öncə məhz insan vicdanıdır.
Son illərdə bu vicdan oyanışı və əxlaqi fəaliyyət yeni və güclü formalar qazanıb. Sərhədsiz fəaliyyətlər Qəzzadakı anaların narahat qəlblərindən tutmuş Yaxın Şərq xalqlarının ürəyinə, ABŞ universitetlərindən Şərqi Afrika küçələrinə qədər insanları birləşdirir. İndi işğal, ayrı-seçkilik, təhqir və əzab-əziyyətə qarşı insan vicdanının səsi heç vaxt olmadığı qədər uca səslənir. İlhamverici məqam isə budur ki, bu qlobal dalğanın mərkəzində gənclər dayanır; onlar sivilizasiyaları udan qara dəliklərin kimliksizləşdirici fırtınalarına məruz qalsalar da, hələ də öz əsl mahiyyətlərini qoruyublar. Bu yeni insan həmrəyliyi və etiraz dalğasının davamlı və təsirli olması üçün tarixin dərin və sınanmış mənbələri ilə bağlı olması vacibdir.
Həmrəylik dalğasının tarixi mənbələrə bağlılığı
Bu kontekstdə, şiəlik yalnız İslam tarixində köklü bir din deyil, həm də öz simvolları — Aşura, Ərbəin, İmam Hüseynin (ə) şəhadəti, Zeynəb (s) ananın əsarət və miras qoruma mübarizəsi — vasitəsilə faciə və rəzilətlər içindən azadlıq üfüqü açan bir sivilizasiya modeli və mədəni-fəlsəfi sistemdir. Bu məktəb, ümidverici möhtəşəmliyi ilə bu aktiv və həqiqəti axtaran nəslin imanı və hissləri üçün böyük töhfələr verə bilər.
Bu dastanının quruluşuna baxın: Peyğəmbərin (s) nəvəsi, sonsuz səhrada, saysız-hesabsız ordu tərəfindən mühasirəyə alınmış, günəşin istisi və susuzluqla üz-üzə; 90 yaşlıdan 6 aylığa qədər — qeyri-bərabər döyüş, nizələrdə başlar, parça-parça bədənlər, və sonra Allahın ailəsi, ən fasiq güclərin əsarətində. Bütün bu sonsuz əzab şəxsi və ya milli məqsəd üçün deyil, əbədi olaraq insan ləyaqəti bayrağını ucaltmaq üçün idi!
Bu əbədiyyəti təsvir edərkən İmam Hüseyn (ə) — Aşuranın lideri, Zeynəb (s) ana — Ərbəinin lideri, İmam Səccad (ə) — azadlıq mirasının qoruyucusu və gələcək nəsillərə ötürücüsü olur. Onlar azadlıq, səbir və ibadət üçbucağında hər biri öz missiyasını ən yüksək kamillik və gözəlliklə tamamlayaraq, zülm qarşısında kiçik bir cəmiyyətin maksimum müqavimətini, zülmün “məğlubedilməz” görünən gücü qarşısında əbədi bir simvol yaradırlar. Bu modeldə üstünlük nə sayda, nə də silahdadır; “həqiqət” və “zillətə boyun əyməmək” ən güclü və əsas səbəbdir. Bu nümunədən daha üstün bir model təklif edə biləcək varmı?
Şiə Təlimləri: Sivilizasiya imkanı və kimlik böhranına cavab
Bu əsasda, şiə təlimləri sadəcə dini ayinlər və ya daxili inanclar deyil, həm də bu günün kimlik böhranına real və dərin cavablar, yüksək əxlaqi fəzilətlərin təcəssümü və müasir əxlaqi fəaliyyət üçün ən güclü dayaqlardır. Təbii ki, bu hədəfə çatmaq üçün anlayışların, ayinlərin və rəvayətlərin daim yenidən oxunması və sərt qəliblərdə donmaması vacibdir. Dini anlayış və mərasimlər yalnız tarixi kədərin təkrarı olaraq qalsa, təsirli və ilhamverici mesajlara çevrilməsə, qlobal vicdanla əlaqə qura bilməz və şiəlik öz daxilində qalacaq. Necə ki, əgər Zeynəb (s) qardaşının kədərində, İmam Səccad (ə) atasının kədərində dayanıb qalsaydı, Kərbəla elə Kərbəlada qalardı.
Şükür ki, bu gün şiələrin genişmiqyaslı miqrasiyası və Aşura ayinlərinin çoxmədəniyyətli mühitlərdə yayılması yeni bir sivilizasiya fürsəti yaradıb. Əgər bu ayinlər müdrikliklə, zaman və məkan anlayışı ilə, ev sahibi cəmiyyətlərin mədəni, psixoloji və sosial həssasiyyətlərini nəzərə alaraq yenidən dizayn olunsa və əsassız ifratçılıqlardan və dar zövqlərdən uzaq qalsa, şiəlik öz təsirli simasını dünya ictimaiyyətinə təqdim edə bilər.
Ərbəin Aşuranın insani ruhudur
Bütün bu ayinlər arasında Ərbəin bəlkə də mənəvi və insani həmrəyliyin ən mükəmməl təzahürlərindən biridir; Aşura ruhunu müasir bir çərçivədə, möcüzəvi təsirlərlə nümayiş etdirir. Axı hər Ərbəində əzablar görmüş İraq torpağında insanlığın ən geniş və gözəl səhnələrinin şahidi olmuruqmu? Sosial təbəqələrin hər qatından olan insanlar – bəziləri il boyu adi yaşayışlarını təmin etməkdə çətinlik çəkdiyi halda – əllərində olan hər şeyi İmam Hüseyn (ə) ziyarətçilərinə təqdim edirlər. Seyyidüş-şühəda (ə) aşiqi olanlar işıq çayları kimi dünyanın hər tərəfindən, hər millət və irqdən Müqəddəs Kərbəlaya axışırlar. İlahi bir ziyafətdə, bu torpağın hər guşəsindən mənəvi səxavətin ən yüksək bulaqları çağlayır, mərhəmət isə ilahi bir nəğmə kimi hər küçədə pıçıldanır. “İnsanpərvərlik festivalı”nda elə səhnələr yaşanır ki, insan təxəyyülünə sığmaz; sanki mələklər insanları öz ziyafətlərinə çağırmışlar.
Ərbəin: Şəbəkəvi “böyük-hadisə
Ərbəin adlı bu “böyük-hadisə”nin şəbəkəvi və çoxölçülü gücü – əhatə etdiyi ərazi və toplaşan insanların milli, sosial təbəqə, davranış müxtəlifliyi, ənənə və mədəniyyətlərin möhtəşəm cazibədə birləşməsi baxımından – baxışları və qəlbləri özünə məftun edir, geniş bir hərəkat yaradır. Ərbəinin mahiyyəti və bu müqəddəs hərəkatın fövqəltarixi lideri İmam Hüseynə (ə) duyulan ardıcıl məhəbbət dalğaları uzaq-yaxın ölkələri əhatə edir, onları bir-birinə bağlayır. Bu miqyasda bir şəbəkə yarandıqda, kommunikativ sinerjisi nəticəsində “yumşaq güc” və təsəvvürün fövqündə imkanlar qazanır və yalnız İraq coğrafiyasında deyil, dünyanın istənilən yerində həmin ruh və mesajın yenidən canlandırılmasına şərait yaradır.
Ərbəinin insani ruhunu dünyada canlandırmaq
Beləcə, hər il milyonlarla aşiq Ərbəin zəncirinə qoşulur və bəşəriyyətin ən möhtəşəm toplantılarından birini yaradır. Müqəddəs torpaqlara gedə bilməyən daha böyük kütlə isə dünyanın istənilən nöqtəsində Ərbəinin ruhunu – İmam Hüseyn (ə) ilə biətin yenilənməsi, tövhid dəyərlərinə dönüş və insan ləyaqətinin dirçəldilməsi ruhunu – yenidən yaşada bilər: müasir dövrə uyğun, ölçülü, mənalı, israf və ifratdan uzaq toplantı və proqramlarla; dövlət və partiyalardan asılı olmadan; digər məzhəb və dinlərin iştirakına imkan yaradaraq; zülm altında olanlarla, xüsusən də bu gün məhdud imkanlarla zalım ordusuna qarşı dayanan Qəzza ilə həmrəylik edərək; yetimlərə və himayəsizlərə sahib çıxmaqla; evsizlərə kömək etməklə; ehtiyacı olanlara yemək verməklə; qan verməklə, xəstələri ziyarət etməklə; maliyyə səbəbli məhbusların azad olunmasına yardım etməklə; sosial xidmətlərlə; insanlığın ağrılarını anlayan və mənəviyyat və ağılla dolu mesajlar göndərməklə; kütləvi və sosial media vasitəsilə fəal fəaliyyət göstərməklə – bir sözlə, insanlarla xeyirxahlıq və həmrəylik yolu ilə Ərbəini şiə sərhədlərinin o tayında da insani bir pıçıltıya çevirmək mümkündür.
Ərbəin elə bir simvoldur ki, o gün zəkalı insanları düşünməyə, varlıları səxavətə, güclüləri ədalətə, siyasətçiləri həqiqətə, hökmdarları isə öz idarəçiliklərini daha insani etməyə çağırmalıdır. Beləliklə, Ərbəin təkcə bir hadisə, yürüş və ya gün deyil, insanlığı diriltmə ayini olacaqdır.
Media dövründə dini davranış: Medianın ikitərəfli qılıncı
Ümumiyyətlə, haqlı sualların və haqsız şübhə yaratmaların olduğu bu dövrdə, din adına edilən hər bir addım və davranış ikiqat diqqət və düşüncə tələb edir. Bilməliyik ki, müasir media mühitində kiçik görünən bir təkan belə böyük bir dalğa yarada bilər – həm müsbət, həm də mənfi yöndə. Necə ki, Ərbəinin əfsanəvi səxavəti qlobal olmaq gücünə malikdir, eləcə də düşünülməmiş bir söz və ya davranış milyonlarla dəfə təkrarlana, illərlə yayıla və böyük zərər gətirə bilər.
Media texnologiyası – sürəti, genişliyi və vurğulama gücü ilə – ikitərəfli kəsən bir qılıncdır; məzmunlarda dəqiqliyi vacib edir və hər bir davranış və iştirakın məsuliyyətini ikiqat artırır. Kaş ki, dünyanın hər yerində evdə və hüseyniyyədəki daxili dini mühitlə, ictimai və beynəlxalq məkan arasında fərq qoymağı bacaraq. Elə matəm və ya dindarlıq formaları var ki, şiə mühitində məqbul olsa da, ümumi ictimaiyyət və qlobal mesaj üçün uyğun deyil. Bu dəqiqlik və ölçü yalnız şiəliyin strateji həyat tərzi və sivilizasiya yenidən tərifində öz məna tapır.
Şiəliyin gələcək üçün Sivilizasiya Modeli
Bu giriş və qeydlərlə, əgər şiəlik özünü yalnız İslamın azlıq məzhəbi və ya sadəcə sünnilərə qarşı haqq davası kimi deyil, həqiqət uğrunda bu nəhəng insani həyat şəbəkəsinin mərkəzi kimi yenidən tərif edə bilsə, həm müsəlman toplumunu öz haqqına inandıra, həm də ondan kənarda daha insani bir gələcək üçün sivilizasiya modeli təqdim edə bilər.
Əgər biz özümüzə yenidən düşünmək üçün real fürsət versək, Ərbəin – insani və ümumbəşəri simvolları və potensialı ilə – xüsusən həqiqətə susamış gənclər üçün mənəvi həyatın açarı ola bilər. Hətta əgər qlobal auditoriyamızın Aşura ilə tarixi və ya dini bağı olmasa belə, Ərbəində təcəlli edən şey ortaq və zamanlarüstü bir həqiqətdir. Bu, xüsusən bir çox məktəb və ideologiyaların zəiflədiyi dövrdə, əxlaq və şiə kimliyinin insanlıq səmasında qloballaşması üçün zəmin ola bilər. Bu sadəcə bir analiz deyil, eyni zamanda şiəliyin strateji həyat tərzi və qlobal rolunu, müasir dövrdə insanlıq dili ilə oynamaq üçün bir təklifdir. Axı İmam Hüseyn (ə) azadlığın şəhididir və insanlığın əbədi simvoludur, elə deyilmi?
“Shafaqna”nın baş redaktoru Dr. Əbəlfəz Fateh
