Avropalı ravvinlər bu payızda Azərbaycanda toplanaraq, “İbrahim sazişi”nə Azərbaycanın da daxil olmasını müzakirə edəcəklər. Bildirilir ki, payızda Bakıda Avropa ravvinlərinin növbəti yubiley konfransına qitənin hər yerindən 500-dən çox ravvinin iştirakı gözlənilir. Forumun gündəliyinə İsrailin dörd ərəb ölkəsi ilə sülh müqavilələri imzaladığı “İbrahim sazişi”nin genişləndirilməsi də var. Bu dəfə müzakirə Azərbaycanın onlara qoşulmasının mümkünlüyü, eləcə də dini etiqad azadlığının təşviqi və Avropada artan antisemitizmlə mübarizəyə həsr olunacaq.
Beynəlxalq tədbir noyabrın 12-15-də Bakıda təşkil olunacaq və konfransda Prezident İlham Əliyevin də iştirakı gözlənilir. Avropalı ravvinlər həmçinin dağ yəhudilərinin böyük icmasının əsrlər boyu kompakt şəkildə yaşadığı Qubaya səfər edəcək. Bu ilin əvvəlində Prezidentlə görüşən Avropa Ravvinləri Konfransının prezidenti ravvin Pinças Qoldşmidt deyib: “Azərbaycan yəhudi xalqı üçün xüsusi yaddaşı olan yerdir və dünyada ən nadir yəhudi icmalarından birinə ev sahibliyi edir”.
Qeyd edək ki, Avropada əsas pravoslav ravvinlər ittifaqı olan təşkilat Avropadakı icmalardan 700-dən çox dini lideri birləşdirir. 1956-cı ildə qurulan təşkilat Avropadakı yəhudilərin hüquqlarını müdafiə etmək üçün çalışır, din azadlığı və yəhudi icmaları ilə bağlı məsələləri müzakirə edir.
“İbrahim sazişi”nə gəlincə, bəllidir ki, 2020-ci ildə rəsmi olaraq tətbiq olunmağa başlamış ərəb dövlətləri və İsrail arasında barışığı ehtiva edən plandır. Planın iki əsas hissəsi var, birincisi, Fələstin münaqişəsinin həlli və yeni Fələstin dövlətinin yaradılması, mövcud torpaqların BMT qərarlarından fərqli şəkildə, daha çox İsrailin xeyrinə bölüşdürülməsidir. İkinci hissəsi isə ərəb region ölkələri ilə İsrail arasında barışıq prosesidir. Azərbaycanın bu sazişə qoşulacağı barədə iddialar təsadüfi deyil.
Bakı ilə Təl-Əviv arasında uzun illərdir enerji, hərbi və texnoloji sahələrdə sıx əməkdaşlıq mövcuddur. Ona görə də İsraillə diplomatik münasibətlərin rəsmi şəkildə tam tanınması əslində artıq mövcud reallığın hüquqi çərçivəyə salınması ola bilər. Sazişə qoşulacağı təqdirdə 1992-ci ildə ABŞ Konqresi tərəfindən qəbul edilən və Birləşmiş Ştatların Azərbaycana birbaşa yardım göstərməsinə məhdudiyyətlər qoyan “Azadlığa Dəstək Aktı”na 907-ci düzəlişin aradan qaldırılmasının mümkünlüyü haqda da danışılır.
Lakin bu məsələ təkcə Azərbaycan-İsrail münasibətləri ilə yekunlaşmır. Burada İranla bağlı bir sıra regional amillər də var. Uzun müddətdir ki, Təl-Əvivlə Ankara arasındakı münasibətlər soyuqdur. Hətta iki ölkə arasındakı əlaqələrdə müəyyən kəskin ritorika, söz döyüşü bir-birini əvəzləyir. Əgər payızadək Ankara-Təl-Əviv münasibətləri normallaşmasa, Bakının “İbrahim sazişi”nə “hə” deyəcəyini gözləməyə dəyməz. Amma istənilən halda, Avropa ravvinlərinin yubiley konfransını Bakıda keçirmək qərarı xüsusi gözləntidən xəbər verir.
Bəs Türkiyə və İranın mövqeyi Azərbaycanın qərarına təsir edə bilərmi? Bu, qardaş ölkələr ilə münasibətləri soyudacaqmı, yoxsa Bakını anlayışla qarşılayacaqlar?
