Ermənistan və Fransa arasındakı hərbi əməkdaşlıq və onun Cənubi Qafqazdakı hərbi balansə təsiri
Ermənistan və Fransa arasındakı hərbi əməkdaşlıq və onun Cənubi Qafqazdakı hərbi balansə təsiri
Qafqaz Mədəniyyət Mərkəzinin verdiyi xəbərə görə, “Zəviye” beyin mərkəzinin Teleqram kanalı “Ermənistan və Fransa arasında hərbi əməkdaşlıq və onun Cənubi Qafqazdakı hərbi balansə təsiri” adlı məqalə yayımlayıb:
Ermənistanın II Qarabağ müharibəsində Azərbaycan Respublikası qarşısında məğlub olmasına və sonra işğal altındakı Qarabağın azad edilməsinə baxmayaraq, Bakı ilə İrəvan arasındakı silahlanma yarışı dayanmayıb, hətta daha da güclənib. İki ölkə arasında münaqişənin yenidən baş verməsi üçün zəminlər hələ də mövcuddur. Bunun səbəbləri tarixi ixtilaflar, erməni milli qürurunun zədələnməsi, Bakının Ermənistan ərazisindən keçən Zəngəzur dəhlizini yaratmaq istəyi və nəhayət, Ermənistanın Azərbaycan Respublikasının yeni bir müharibəyə başlamasından qorxusudur.
Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev Ermənistanı şifahi şəkildə hədələməyə davam edir və Zəngəzur dəhlizinin yaradılmasında israr edir, bu isə Ermənistanı çıxılmaz vəziyyətə salır. Ermənistan Azərbaycan Respublikası kimi neft sərvətlərinə malik deyil ki, başqa ölkələrdən geniş şəkildə silah ala bilsin. Bundan əlavə, ermənilərin və Ermənistanın tarixi himayədarı olan Rusiya artıq onlara dəstək vermək istəmir. Üstəlik, Rusiya özü Ukrayna ilə müharibədədir və Ermənistana silah verməyə meyilli deyil. Nəticədə, Ermənistan silah üçün yeni təchizatçılara üz tutub; bu ölkələr geosiyasi, təhlükəsizlik və tarixi ixtilaflara görə Türkiyə–Azərbaycan blokuna qarşı çıxmaq və Ermənistana silah vermək niyyətindədirlər.
Ermənistan və Fransa arasındakı hərbi əməkdaşlıq və onun Cənubi Qafqazdakı hərbi balansə təsiri
Fransanın Ermənistanla əlaqələri və onun təkamülü
Tarixi baxımdan Fransa ermənilərlə dərin bağlara malikdir. Ermənilər Fransanın tarixində, mədəniyyətində və cəmiyyətində mühüm rol oynayıblar. Lakin Fransanın Cənubi Qafqazda Ermənistana xeyrinə silahlanma yarışına müdaxiləsi yalnız tarixi və etik səbəblərlə məhdudlaşmır. Türkiyə ilə Fransanın münasibətlərində Birinci Dünya müharibəsi zamanı Osmanlı tərəfindən ermənilərin soyqırımının tanınması məsələsi ətrafında tarixi gərginliklər mövcuddur, lakin bu, geosiyasi rəqabətlə müqayisədə daha az əhəmiyyət daşıyır. Fransa, Türkiyənin Aralıq dənizi, Afrika və Qərbi Asiyada güclənməsi və ekspansiyasından narahatdır. Türkiyə özünü Azərbaycanla birləşdirərək və oradan Mərkəzi Asiyaya çıxaraq “Türk dünyası” adlandırılan geosiyasi məkanı formalaşdırmaqla şərqdən qərbə əsas qaz və neft tranzit marşrutu olmaq niyyətindədir. Daha da güclənmiş Türkiyə Fransadan və Avropadan daha çox pay tələb edə və təzyiq göstərə bilər. Bu səbəbdən və Bakı ilə Ankaranın strateji ittifaqı fonunda, Fransanın baxışında Azərbaycan Respublikası Cənubi Qafqazda Türkiyənin qalası, Ermənistan isə bu regionda Fransanın və Avropa dünyasının dayaq nöqtəsidir.
Fransanın Ermənistana dəstəyi və ona silah təmin etməsi, təkcə ermənilərə tarixi dəstək məsələsi ilə bağlı deyil; Fransa, Ermənistanı dəstəklədiyinə görə Azərbaycanla da gərgin münasibətlər yaşayır. Belə ki, Azərbaycan Respublikası Fransanın Ermənistanı dəstəkləməsinə cavab olaraq Fransanın “dənizaşırı əraziləri”ndəki (Yeni Kaledoniya) ayrılmaçıları dəstəkləyir və onlara sığınacaq verir. Fransa Azərbaycan və Türkiyə ilə xəbər şəbəkələrində, internet mediasında geniş miqyaslı təbliğat və siyasi savaşda, eləcə də qarşılıqlı söz atışmalarında iştirak edir.
Bunun qarşılığında Azərbaycan Respublikası da Fransaya qarşı cavab tədbirləri görüb. Azərbaycan, Fransanın Sakit okeandakı dənizaşırı ərazisi olan Yeni Kaledoniyanın müstəqillik tərəfdarları üçün sığınacağa çevrilib. Fransa, Azərbaycanın pul və təbliğat imkanları (məsələn, radio və veb-sayt) təmin etməklə Yeni Kaledoniya müstəqillik tərəfdarlarını dəstəkləməkdə ittiham edir. Fransa, Azərbaycanın dəstəklədiyi Yeni Kaledoniya müstəqillik hərəkatını yatırmaq üçün bu uzaq adaya çoxsaylı hərbi qüvvə göndərməyə məcbur olub.
Bu münasibətlərin məcmusu — Ermənistanın yeni silah təchizatçılarına ehtiyacı və Fransanın Türkiyə–Azərbaycan blokuna qarşı çıxmaq istəyi — Fransanı Ermənistanla münasibətlərini siyasi-iqtisadi dəstəkdən silah təchizatçısına çevirməyə vadar edib.
Fransa və Ermənistana silah təchizatı
Ermənistanın Fransadan silah alması qarşısında üç böyük problem var. Birinci problem: Ermənistanın Fransada istehsal olunan (və rus silahları ilə müqayisədə daha bahalı olan) silahları almaq üçün ciddi maliyyə resurslarının olmamasıdır. İkinci problem: Ermənistan ordusunun silah sistemlərinin demək olar ki, 100 faizi rus istehsalıdır və onları fransız və ya Qərb silahları ilə əvəzləmək olduqca çətindir. Silahların müxtəlif kalibrdə olması, təlimlərin uyğunlaşmaması, eləcə də Ermənistan hərbçilərinin Qərb silahları ilə işləməməsi Fransada istehsal olunan silahların orduda mənimsənilməsini çətinləşdirir. Üçüncü problem: Fransa Ukraynanı dəstəklədiyinə, Ukraynaya silah təmin etmək zərurətinə və digər ixrac sifarişlərinə görə Ermənistanın ehtiyac duyduğu hərbi avadanlıqların təmini sahəsində ciddi çətinliklərlə üzləşir və bir çox məhdudiyyətləri qəbul etməyə məcburdur.
Bununla belə, hər iki ölkə bu problemlərin həlli üçün yollar tapıblar. Ermənistan Avropa ölkələrinin maliyyə dəstəyi və uzunmüddətli kreditlərin verilməsi ilə Fransadan silah almaq imkanı qazanıb. Digər həll yolu isə Fransız ordusunun istismar müddəti başa çatan silah ehtiyatlarından istifadədir. Fransanın böyük həcmdə artıq silahı var və bu silahların Ukraynaya göndərilməsi ilə yanaşı Ermənistana da verilməsi mümkündür. Həmçinin Ermənistan ordusunun digər NATO orduları (məsələn, ABŞ) tərəfindən təlimi Ermənistan ordusunun silah sistemini NATO standartı silahlarla, o cümlədən Fransa istehsalı silahlarla daha sürətli uyğunlaşdırmasına şərait yaradır.
Fransanın indiyədək Ermənistana verdiyi silahlar bunlardır:
- Mistral daşınan zenit-raket kompleksi (Stinger-ə bənzər), sayı açıqlanmır;
- 50 ədəd yüngül zirehli ACMAT Bastion avtomobili;
- 36 ədəd 155 mm-lik CAESAR özüyeriyən haubitsa;
- Havadan müşahidə üçün 3 ədəd Ground Master GM-200 radar sistemi;
- Gecəgörmə avadanlıqları.
Bundan əlavə, Fransa Ermənistan üçün digər silahların təminini də araşdırıb. Bu silahlar əsasən Azərbaycan Respublikasının əhəmiyyətli hava üstünlüyünə qarşı balans yaratmaq məqsədi daşıyır. Bakı, Türkiyə istehsalı pilotsuz uçuş aparatları (TB-2 və “Akıncı”), Su-25-lərin atdığı uzaqmənzilli hava bombardman sursatları və gələcəkdə Pakistan istehsalı JF-17 qırıcılarını əldə etməklə ciddi hava gücünə malik olacaq ki, bu da Ermənistan üçün ciddi problem yaradacaq. Buna görə Ermənistan MICA zenit-raketləri və Aster-30 zenit-raket/maneəedici ballistik raket sistemləri tələb edir. Lakin bu iki sistem çox bahalıdır və onların istehsal səviyyəsinin aşağı olması səbəbi ilə digər ölkələrdən çox sayda sifariş var. Ermənistan həmçinin Fransanın ABŞ-ın Javelininə bənzər Akeron tank əleyhinə raketləri, eləcə də daha köhnə fransız tank əleyhinə raketləri — ERYX, HOT və MILAN — ilə maraqlanır ki, bunlar Ermənistanın tank əleyhinə arsenalını gücləndirə bilər. Fransa həmçinin köhnə Leclerc tanklarını və VAB zirehli personal daşıyıcılarını Ermənistana verə bilər. Fransanın sərgərdan sursatlar (loitering munitions) və intihar PUA-ları hazırlamaq proqramı da var ki, bu da Ermənistana indiyədək malik olmadığı hərbi qabiliyyətləri təmin edə bilər.
Fransanın Ermənistana silah təmin etməsinin Cənubi Qafqazda güc balansına təsiri
Fransanın Ermənistana silah verməsi Azərbaycan Respublikasının ciddi qəzəbinə səbəb olsa da, hazırkı hərbi əməkdaşlıq dinamikası ilə Cənubi Qafqazda güc balansına əhəmiyyətli təsir göstərməyəcək. Fransanın Ermənistana verdiyi silahlar say baxımından məhduddur və mahiyyətcə “oyunu dəyişdirən” silahlar deyil. Ermənistan və Azərbaycan arasındakı hərbi fərq o qədər dərindir ki, yalnız uzun müddətdə aradan qaldırıla bilər. Üstəlik, bu da Azərbaycandan gələn yeni silah alışları ilə bu fərqin daha da dərinləşməməsinə bağlıdır. Fransa hələlik Ermənistanın Azərbaycanın hərbi üstünlüyünü neytrallaşdırmasına imkan verəcək silahları təqdim etməyib. Bu silahlar, ya Bakının hava gücünü sındıra bilməli, ya da bütün komanda və idarəetmə sistemini sıradan çıxara bilməlidir. Həqiqət budur ki, önəmi böyük olsa da, Cənubi Qafqaz hələ də Fransanın prioritetləri sırasında deyil. Fransanın hərbi prioritetləri birinci növbədə Ukrayna müharibəsi və Rusiyaya qarşı mübarizə, ikinci növbədə isə Afrikadakı qeyri-sabit və təhlükəli vəziyyətdir.
